آثارهای باستانی طبیعی و فرهنگی ولسوالی یکه ولنگ(قسمت دوم)

بندامیر یکه ولنگ

سد شگفت انگیز طبیعی است، با دیواره ای از رسوبات آهکی، در 75 کیلو متری شمال غرب بامیان، در دره تنگی به نام «دره بندامیر» در ارتفاع 3971 متر از سطح بحر. این سد یکی از مهم ترین مراکز جلب توریستی افغانستان به شمار می رود که حقیقتن شاه کارطبیعت است

     عمق آن را بین شش تا ده متر تخمین زده اند و در برخی از نقات تا 28 متر نیز می رسد، با آب زلال و شفاف و اندکی آهکی. دیواره سد هیچ نوع منفذ برای خروج ندارد، بلکه آب ازروی زمین چشمه آب گوارای می جوشد که خاصیت دارویی و شفا بخشی دارد و به نام جشمه شفا یاد می شود.

     مساحت مجموع بندامیر 975/5 کیلومتر مربع برآورد شده است و در زمستان ها قشر ضخیمی یخ روی آن را می پوشاند به قسمی که مردم و حیوانات می تواننداز روی آن عبور کنند.بندامیر در واقع از سه بند مجزا و چهار بند متصل به هم تشکیل یافته و به نام های بندقمبر، بندغلامان، بندهیبت، بندپنیر و بند ذالفقار که مجموعه آنها به نام بندامیر یاد می شوند و بزرگترین آنها بندهیبت است

    کلمه امیر بر گرفته از لقب «ا امیر المومنین»علی ابن ابی طالب است و غالب مردم  بر این باورند که این بند عظیم به معجزه حضرت علی ساخته شده است و آن حضرت به تقاضای یک نفر سائل به ملک «بربر» آمده و کوه بچه ای ( کوه خرد وکوچک) را با سرپنجه قدرت از جان بر کنده و بر مسیر رود خانه نهاده است، تا از خرابی مزارع داخل دره جلو گیری کرده باشد.

     اما دلیل علمی چنین سدی، آنست که آب رودخانه بندامیر مقداری محلول آهک دارد و آهک در مجاورت هوا با اکسیژن ترکیب شده، رسوبات آهکی را به وجود می آورد و هر کجا که از ضخامت آب کاسته شود، آهک محلول در آب فرصت می یابد که با اکسیژن ترکیب گردند و بر صخامت و قطر رسوبات افزوده گردد.(جمعی از نویسندگان، 1391، 338)

دره علی

در قسمت شرق یکه ولنگ دره ای وجود دارد، بنام دره علی که در قسمت اول آن بقایای برج های دوره غوری جلب نظر می کند. در7کیلومتری شرق یکه ولنگ در قریه شاه نهنگ در مسیر سرک به طرف چپ بالای زمین های زراعتی در وسط یک تپه چندین مغاره موجود بوده که یکی از آن ها دارای رواق بوده و دهن آن به طرف جنوب قرار دارد، اندازه آن 4،75-4-4،2 متر می رسد و عرض رواق آن 1،60 متر می باشد و علایم کاه گل و پلستر در روی آنها به نظر می رسد.(جمعی از نویسندگان،1391،382)

بغندک دره علی

این محل باستانی در9 کیلومتری شرق یکه ولنگ در مسیر راست سرک دره علی از دریا گذشته موقعیت دارد که چندین مغاره درآن جلب نظر می کند بالای آن یک تپه باستانی قرار داشته که حفریات غیر قانونی بالای آن صورت گرفته است در مغاره متذکره بقایای رنگ و پلسترگلی و کاه گل ملاحظه گردیده و دریکی از مغاره ها یک طاقچه نیز موجود می باشد که بعضی ازمغاره های مذکور تخریب گردیده و صرف دوعدد آن باقی مانده است که اکنون مردم محل به منظور نگهداشت علوفه از آنها استفاده می نمایند.(جمعی از نویسندگان،1391،382)

مغاره های قاشقوله

این ساحه باستانی در1،5 کیلومتری جنوب بغندک در وسط دره بالای زمین های زراعتی در 34 درجه، 40 دقیقه 59،6 ثانیه احراز موقعیت داشته و ارتفاع آن 2720 متر از سطح بحر می باشد این مغاره ها در کوهی کنده شده و دارای دهلیزها و زینه ها بوده که در آنها رواق ها نیز موجود می باشد که به مرور زمان یک تعداد آن از بین رفته است. علایم کاه گل بالای آنها به نظر رسیده و همانندی با مغاره های بودایی دره فولادی دارد وخود کوه از لحاظ جیولوژیکی مشابه به شهر ضحاک می باشد همچنین بالای کوه متذکره برج های دیده می شود، احتمال دارد این برج ها مربوط دوره غوری ها باشد و مغاره های این محل باستانی بشکل دومنزله اعمار گردیده و مربوط عصر بودیزم می باشد.(جمعی از نویسندگان،1391،384)

مغاره های مشتاق قاشقوله :

این محل باستانی تقریبا به فاصلهء 800 متر بطرف جنوب به استقامت چپ در بین یک دره کوچک که تقریبا 100 متر طول دارد و به طرف شمال مغاره های قاشقوله دوره قرار داشته است، بالای این مغاره ها پلستر گجی و گلی به نظر می رسد که تعداد آن به شش عدد می رسد یکی آن دارای رواق و سکو نیز بوده و طول و عرض آنها 4،70 و 2،95 متر می باشد.

     همچنان به قسمت جنوب ساحه در وسط تپه مغاره دیگر نیز جلب نظر می کند نسبت ارتفاع هیات نتوانست آن را به شکلی همه جانیبه بررسی نماید و صرف نمای بیرونی آن مطالعه، عکاسی و بررسی گردید که از نظر ساختمانی مغاره مذکور نیز مربوط عصر بودیزم می باشد.(جمعی از نویسندگان،1391،385)

ساحه باستانی بیدمشکی     

این ساحه در1،5 کیلو متری شمال غرب مرکز و لسوالی یکه ولنگ قرار دارد و مغاره های عصر بودیزم در آن جلب نظر می کند که از طرف هیأت باستانشناسی سروی و عکس برداری گردید.

ساحه باستانی تنگی سفیدک

این ساحه باستانی در 10 کیلومتری جنوب غرب بازار یکه ولنگ و در34 درجه، 44 دقیقه و 12،4 ثانیه عرض البلد شمالی ودر 66 درجه و 45 دقیقه و 49،2ثانیه طول البلدشرقی موقعیت داشته و ارتفاع آن از سطح بحر 2543 متر می باشد. قرار تحقیقات باستانشناسی این ساحه بیضوی شکل بوده و در وسط آن یک استوپه دوره بودائی قرار داشته که دستبرد قاچاقبران آثار تاریخی گردیده است. از ساحه متذکره توسط مردان محل یک کتیبه سنگی که تاریخ آن به 724 میلادی می رسد با یک جلد کتاب قطور و تعدادی از سکه ها دربین یک بوتل کشف گردیده که کتیبه به موزیم تسلیم داده شده و از دیگر آن اطلاعی دردست نیست.(جمعی از نویسندگان،1391، 385)

ساحه باستانی کلیگان

این ساحه باستانی در 48 کیلومتری شمال غرب ولسوالی یکه ولنگ موقعیت دارد ودارای مغارهای متعددی میباشد که این مغاره ها به اندازه های مختلفی ساخته شده است. همچنان در غرب کلیگان بقایای ساختمان تخریب شده دوره بودایی که به شکل دوطبقه ای درمحوطه تقریبا(43) متر و (34) متر مربع مساحت اعمار گردیده توجه را بخود جلب نمود. این ساحه در 34 درجه، 52 دقیقه و 54،4 ثانیه عرض البلد شمالی و66 درجه ، 41 دقیقه و19،6 ثانیه طول البلد شرقی قرار داشته و 2332 متر از سطح بحر ارتفاع دارد. همچنان در جنوب این ساختمان بقایای یک استوپه مدور به کار برد سنگ و رازی گل خام که قسمت بیشتر آن تخریب گردیده و در ارتفاع دو متر از سطح زمین حفره ای  به منظور داخل شدن در داخل استوپه شاید به منظور دسبرد جعبه تبرک کنده شده و تخریب گردیده است.(جمعی ازنویسندگان،1391،386)

     خشت خام به سه اندازه مختلف در آن بکار رفته است . درکمان ها و سر تاق رواق ها  خشت مربع شکل به اندازه^ء( 15- 21-34) سانتی متر مکعب در دیوار خشت مربع به اندازه^ء ( 9-37-37) سانتی متر مکعب و در نقش ها خشت مستطیل شکل به سایز (9-39-39 و 9-35-35) سانتی متر مکعب بکار  رفته بود، این ساختمان به شکل معبد بودایی اعمار شده و بعدا در دوره اسلامی به ویژه دوره غوریان شاید از آن به مقاصد معبر کاروان سرا استفاده شده باشد . این ساحه نیز خیلی دلچسپ بوده ایجاب می نماید ، تا در قدم نخست از حفریات غیرقانونی جلوگیری شده و کاوش های علمی صورت گیرد و بعدا ترمیم اساسی صورت گیرد.(جمعی از نویسندگان،1391،387)

مغاره های سر سم

این مغاره ها در 34 درجه ، 54،8 ثانیه  عرض البد شمالی و در 66 درجه ، 40 دقیقه  و 34،3 ثانیه طول البد شرقی و 2335 متر از سطح بحر ارتفاع  داشته و به فاصله بین کلیگان و چهل برج قرار  دارد . نظر به شواهد موجود شاید شاید مربوط دوره بودیزم بوده باشد . این مغاره بشکل سه منزله معلومات ارائه می گردد:(جمعی ازنویسندگان، 1391،388)

الف . مغاره نمبر 1

این مغاره در منزل اول قرار داشته که نسبت به مغاره های دیگر بزرگتر می باشد ، مغاره مذکوردارای طول 12،46 متر و عرض 4،70 و ارتفاع 20 ،3  متر می باشداین مغاره درجوار  راست سرک کلیگان – چهل برج موقعیت  دارد . مغاره مذکور مانند سایرمغاره های دارای تاقچه بوده و در بین کوه کندن کاری گردیده است اندازه تاقچه آن به 150-155 سانتی متر می رسد . و همچنان قسمت فوقانی رواق مقابل به مرور زمان از بین رفته و دروسط راست و مقابل آن یک تاقچه به طول 90 سانتی متر با فرو رفتگی ، عرض 90 سانتی  متر و ارتفاع 80 سانتی متر موجود می باشد که این تاقچه ممکن به منظور گذاشتن چراغ ساخته شده باشد ، علایم کاه گل بروی مغاره باقی مانده و دارای دروازه بسیار نا منظم می باشد  که ارتفاع ان تقریبا به چهار متر می رسد ، مغاره مذکور دارای یک رواق  بزرگ نیز بوده که ممکن در رواق آن مجسمه بودا در حال نشسته بوده اما اکنون هیچ اثری از آن باقی نمانده است ، هم اکنون مردمان محل به منظور نگهداشت رمه های حیوانات شان از آن استفاده مینماید که بعضی تزیینات در اکثریت سنگ های  آن مشاهده می گردد

     در سقف مغاره نمبر 1 خط کمان مانندی به نظر میرسد که این خط می تواند مغاره را بدو حصه تقسیم نماید همچنان سقف مغاره را دود پوشانیده است که شمال یک راه زینه نیز ساخته شده که منزل اول را به دوم وصل میسازد که از جمله طبقه های زینه به تعداد 17 طبقه آن با قی مانده ودیگر آنها از بین رفته است ، در مقابل غرب را زینه در قسمت زاویه ای که بطرف شرق دور می زند وبه اصطلاح معماران ، چوک نامیده میشود واندازه آن به 3-3-2 متر میرسد یک روشن دان دیگری نیز موجود میباشد که ساحه توسط آنها روشن میگردد در ختم زینه ها یک دهلیز کوچک وجود دارد که در قسمت غرب آن یک روشن دان دیگری نیز موجود میباشد که مغاره نمبر 2 منزل دوم توسط آن تنویر میگردد.(جمعی ازنویسندگان،1391،389)

ب. مغاره نمبر 2

 این مغاره در ختم زینها درمنزل دوم دست چپ به استقامت شرق قرار داشته که طول آن 35،5 عرض 3،90 بوده که در سمت جنوب وشمال آن دو رواق جلب نظر میکند که اندازه رواق جنوبی بطول 2،30 عرض 40،2 وارتفاع 2،2 متر بوده که بالای آن هیچ علایم تزیینی بنظر نمیرسد رواق شمالی بطول 19،1 متر وارتفاع 50،2 متر بوده که ممکن است به منظور گذاشتن کدام شی کندن کاری گردیده باشد که بطرف شرق آن دومغاره کوچک متصل یگدیگر نیز کندن کاری گردیده که هر دو دارای یک دروازه بوده وعرض آن به 15،1 وارتفاع آن به 45،1 متر میرسد که این مغاره ها به شکل به داخل همدیگر کندن کاری شده است طول مغاره اولی به 75،1 عرض 40،1 ارتفاع 75،1 متر میباشد که در وسط بین دومغاره یک دروازه به عرض 85 سانتی متر وارتفاع 46،1 متر بوده وبالای آنها علایم کاه گل به نظر میرسد که ممکن به منظور ذخیره مواد کندن کاری گردیده باشد . مغاره نمبر دوم دارای دروازه نیز بوده که عرض آن 30،1 وارتفاع آن 45،2 متر میباشد . قابل یاد آوری میدانم که بالای مغاره مذکور نیز علایم کاگل به نظر میرسد.(جمعی ازنویسندگان،1391،389)

ج. مغاره نمبر 3

مغاره نمبر سوم که متصل مغاره نمبر 2 غار دارد و نسبت به دیگر مغاره های منزل دوم بزرگتر میباشد ، مغاره مذکور شرقا وغربا کندن کاری گردیده است ،‌این مغاره دارای 7،10 متر طول ، 6،4 متر عرض می باشد ، درسه طرف مغاره فوق رواق وطاقچه ها کنده کاری گردیده است که اندازه ای رواق جنوبی دارای طول 3،1 متر وارتفاع آن 44،‌2 متر میباشد که ممکن در بین مغاره متذکره مجسمه بوده باشد که هم اکنون در بین آن هیچ اثری باقی نمانده است و طاقچه شمالی دارای سانتی متر، 3،1 متر ، عرض 66،1 وارتفاع 1،13 سانتی متر میباشد که طاقچه ممکن به منظور گذاشتن چراغ کندن کاری گردیده باشد رواق مقابل یا شرقی که از اهمیت زیادی بر خوردار بوده دارای طول 1،60 متر ، عرض 73،2 متر وارتفاع 2،8 متر میباشد وممکن رواق مدور به منظور گذاشتن بودا در حال نشسته یا تفکر کندن کاری شده که مجسمه این رواق در سال های گذشت ربوده شده است وهیچ اثری از آن باقی نمانده است

     همچنان در مقابل رواق مذکور در قسمت غربی مغاره بالای راهروی یک روشن دان نیز کندن کاری گردیده است که شعاع آن مستقیما بالای رواق مقابل می تابد. قابل یاد آوری است که دربین مغاره مذور یک تنور نان پزی نیز ساخته شده است که این تنور توسط مردمان بی سر پناه ساخته شده است ، در قسمت غرب رواق مذکور بقایای یک مجسمه گلی نیز جلب نظر میکند که تنها یک قسمتی از چنین لباس شانه آن باقیمانده است وهمچنان بقایای کاه گل وپلستر نیز در آن مشاهد میشود.(جمعی ازنویسندگان،1391،390)

د. مغاره 4 منزل دوم

این مغاره متصل به مغاره بزرگ ودر نزدیکی زینه ، منزل سوم موقعیت داشته به اندازه 265×345 متر بوده که بالای آن نیز بقایای کاه گل وپلستر موجود بوده ودارای دروازه غیر منظم می باشد.(جمعی ازنویسندگان،1391،391)

ه. مغاره نمبر 5

مغاره مذکور در منزل سوم به شکل یک اتاق فرشی جلب نظر میکند که در داخل اتاق دومی فرشی چهار طاقچه به نظر میرسد که طاقچه وسطی آن دارای اندازه 120×130سانتی متر بوده وطاقچه های دیگر آن 86-78 ، 45-50 و 90-83 سانتی متر میباشد . تاقچه آخری آن بطرف شمال مغاره قرار داشته وقسمت فوقانی آن از بین رفته است ،‌در مغاره مذکور بقایای کاه گل و پلستر موجود بوده که در روی آن یک قشر دود به ملاحظه میرسد . همچنان قابل یادآوری است که هیات باستان شناسی افغان – جاپان بعضی نقاسی ها را نیز ملاخظه نمودند که فعلا این نقاشی ها به شکل مجهول در جایش حفظ گردیده تا دست نخورد ، کاه گل وپلستر آن منظم نبوده ، اما کاه گل وپلستر سقف مغاره متذکره کاملا از بین رفته و هیچ اثری از مواد مذکور باقی نماند است . در اتاق بیرونی این مغاره کاه گل وپلستر نیز به نظر میرسد که در سقف آن یک درز از شمال به جنوب امتداد داشته است وهمچنان در اسن اطاق یک سوراخ بزرگی به نظر میرسد که ممکن است کدام کلکین بوده باشد که فعلا به شکل غیر منظم قرار گرفته است دروازه وسطی مغاره به حال تخریب بوده واطراف آن کندن کاری خود سرانه شده است ، اندازه مغاره اولی یا فرشی اول 3،60-2،90 ارتفاع آن به 70،3 متر میرسد واندازه اتاق فرشی دو مغاره متذکره دارای عرض 75،2 وطول 70،3 متر وارتفاع 20،2 متر میباشد این مغاره دارای یک روشندانی نیز بوده که اندازه آن 20،1 مترمی رسد که ارتفاع آن از بین رفته است وقابل اندازه گیری نمی باشد . زینه طبقه سوم از بین رفته وهیج اثری از آن باقی نمانده است وچنین به اثبات میرسد که در روی مغاره ها نفاشی صورت گرفته که به شکل تزیین میباشد ودر آن از رنگ محلی نباتی استفاده گردیده است . قرار تحقیقات هیات باستان شناسی تیم مشترک افغان – جاپان در طاقچه بزرگی که در مغاره نمر 5 صورت گرفت نقاشی مجسمه به نظر میرسد که احتمالا بودا باشد ودر نزدیک سقف بالای نقطه فوقانی تاقچه تصویر یک حیوان که در سنگ جک گردیده به ملاحظه میرسد که ااین شیوه درقسمت جنوبی مغاره در یک سنگ تیز نیز بکار  رفته  که ممکن  کدام حیوان باشد . (جمعی ازنویسندگان،1391،391)

    باید خاطر نشان ساخت  که د ر انتهای زینه های مغاره  ها یک دهلیز کوچک به نظر می رسد که به طرف غرب آن یک روشن انداز موجود  بوده که  فعلا بشکل غیر منظم به نظر می رسد  که ممکن این روشن انداز به مرور زمان تخریب گردیده باشد به بالای روشن انداز  مذکور کاه گل و پلستر نیز صورت گرفته است  که بقایای آن ، تا هنوز نیز  در آن باقی مانده است . مغاره های منزل دوم دارای یک دهلیز به عرض 2،1 متر و ارتفاع 20، 2 متر بوده که سقف آن به شکل گنبدی کندن کاری گردیده مثل سایر مغاره ها  از مواد آن استفاده گردیده که کاه گل و پلستر سقف دهلیز متذکره نیز تقریبا 80% از بین رفته است ، مغاره های متذکره فوق توسط تیم مشترک افغان – جاپان به شکل سیستماتیک و علمی اندازه گیری گردیده است.(جمعی ازنویسندگان،1391،392)

ساحه سه خوال

این ساحه در دونیم کیلو متری جنوب چهل برج و در عرض البلد 34 درجه و 54 دقیقه 2،12 ثانیه و در 38 دقیقه و 16،2 ثانیه طول البلد شرقی بالای چپ دریایی که از بند امیر سر چشمه گرفته و دردریای بلخاب می ریزد قرار دارد و ارتفاع آن 2300 متر از سطح بحر می باشد ،  در این ساحه  سه مغاره دوره^ء بودایی و یک معبد با یک تعداد ساختمان های گنبدی موجود می باشد که متاسفانه معبد توسط افراد غیر مسئول طی سه دهه جنگ مورد حفاری غیر مجاز قرار گرفته است، دهلیز و دروازه های آن خشت خام به شکل کمان ساخته شده است و قرار مشاهده هیئت در این ساحه چندین اطاق جلب  نظر می کند که فعلا شکل یک تپه را بخود گرفته و قرار مطالعه و بدست آمدن پارچه های ظروف  سفالی این ساحه مربوط عصر بودیزم می باشد ، در مغاره ها کرام نقاشی موجود نبوده و فعلا مردمان محل به منظور نگهداشت حیوانات خویش از آنها استفاده می نمایند مجرای ورودی و خروجی مغاره ها یکی بوده و عرض آنها به 22 متر و ارتفاع آن تقریبا به 20 متر میرسد

     در 5،1 کیلو متر جنوب سه خوال به ارتفاع تقریبا 150 متر یک ساختمان مستطیل شکل به اندازه 3،40 - 3،10  متر نیز کشف گردیده که در این محل  تنها یک ساختمان سنگی به شکلی تخریب شده موجود  بوده که به گفته مردمان محل از این ساحه یک صندوق بیرون اورده شده در بین آن جمجمه و اسکلیت انسان ها موجود بوده که فعلا سر نوشت آن به هیئت معلوم نگردیده و سا حه مربوطه عصر بودیزم نبوده ، بلکه مربوط دوره اسلامی خواهد بود.(جمعی ازنویسندگان،1391،394)

ساحه دهن دره^ء پلنگ

این ساحه در 500 متری شمالی مغاره های سر سم در مسیرسرک یکه ولنگ چهل برج قرار دارد . ساح متذکره نظر به مو جودیت دیوار های کم عرض مربوط دوره اسلامی بوده  و ممکن کاروان سرای باشد درین محل بقایای یک ساختمان  سنگی به اندازه 47 - 13 متر وجود دارد.)جمعی ازنویسند گان،1391،394)