بامیان:
ولایت
بامیان درنقطه مرکزی افغانستان و در میان دامنه های مرکزی دو سلسله جبال بزرگ یعنی
هندوکش و بابا که بین خطوط 67 درجه و 29 دقیقه و41 ثانیه طول شرقی و 34 درجه و 33
دقیقه و 22ثانیه عرض شمالی قرار دارد، واقع شده است.
ریشه تاریخی و وجهه تسمیه:
ازولایت بامیان درادبیات پهلوی(فارسی میانه) به نام بامیکان یاد شده است که به معنای درخشان وروشن میباشد. در برخی آثر تاریخی آمده است که درواقع بدلیل نزدیکی بلخ به بامیان، بلخ را، "بلخ بامی" می گفتند و بامیک صورت پهلوی بامی(به معنی درخشیدن) است.
درسده اول میلادی برای نخستین بار درتاریخ"یانج هو" تاریخ نگار چینی، نام بامیان را بصورت "هانج" ویا "هان" بکار برده است وسپس زائر چینی هیوان تسانگ برای اولین بار موقعیت وتاریخ بامیان را ثبت کرده است وپس ازوی درادبیات ومآخذ چین، بامیان با نام"فانگ یانگ"ویا"فان یان" خوانده شده است که این نام نزدیک به تلفظ امروزی "بام یان" یا "بامیان" است.
بخشی از تاریخ بامیان به دوره اول کوشانیان از سده اول میلادی باز می گردد که آیین بودا را تا نواحی شمالی هندوکش گسترش دادند، بامیان که برسر راه ابریشم قرار داشت، به تدریج به مرکز تجاری- مذهبی مهمی بدل شد. چنانکه هیوان تسانگ، راهب بودایی چینی که دراوایل سده7میلادی از بامیان دیدن کرده است، درگزارشهای خود از دهها معبد بودایی که درآنها هزاران راهب به عبادت مشغول بودند، یاد میکند. موقعیت بامیان وثروتی که از راه نذرات زوار وبازرگانانی که ازآنجا عبورمی کردند، به دست می آورد، موجب شد که به یکی از بزرگترین مراکز آیین بودا تبدیل گردد وآثاری بدیع از هنر بودایی درآنجا پدید آید که شگفتی هربیننده ای را برمی انگیزد. از مهمترین این آثار دو مجسمه عظیم بودا یکی به ارتفاع 53 متر ودیگری به بلندی 35 متر بود که ازشاهکار های هنری عصر کوشانیان به شمارمی رفت، هیوان تسانگ همچنین ازمجسمه عظیمی دربامیان که بودا را درحالت خوابیده به پهلو نشان می داده، یاد می کند که امروزه اثری ازآن دیده نمی شود. یا تا خال کشف نشده است.
با هجوم جهانگردان از اواخر دهه 1360 م زمینه های تجدید رونق این شهر فراهم گردید وبرخی تأسیسات شهری درآن ساخته شد، لیکن پس از تحولات سیاسی افغانستان به دنبال کودتای سال1357ش/1978م وآغازجنگهای داخلی، این شهر مانند سایر شهر های افغانستان دستخوش ویرانی گردید.
درهمین اواخربسیاری ازآثارگرانبهای تاریخی آن مانند، دوپیکره بزرگ بودا که پیشتر ازآن یاد شد به دست طالبان ویران شد که موجب اعتراض جهانیان وسازمانهای بین المللی فرهنگی گردید.
موقعیت وحدود اربعه:
ولایت
بامیان که درقلب افغانستان قرار دارد میتواند دهلیز شمال وجنوب کشورباشد که شرقأ
متصل است با ولایات بغلان وپروان، غربأ با ولایات غور ودایکندی، جنوبأ باولایت
میدان وردک، شمالأ ولایات سمنگان وسرپل.
مساحت:
بامیان دارای 18029 کیلو مترمربع مساحت وارتفاع آن از سطح بحر2500 مترمیباشد.
نفوس:
درباره
جمعیت بامیان احصائیه های مختلف ارائه شده است که طبق احصایه صحت عامه، درطول
کمپاین واکسن زنی سال 2008 به تعداد 650.000 نفر ثبت نام کردند.
طبق آمار دفتر احصائیه مرکزی درسال 2007 جمعیت کل بامیان378.300 نفر برآورد شده است
وطبق آماروزارت انکشاف دهات از طریق پروگرام همبستگی ملی این رقم را حدود 650.600 نفر
تخمین زده است.
اقوام ساکن:
اکثریت
باشندگان این ولایت را هزاره،تعداد کمی تاجیک قزلباش و برخی اقوام دیگرافغانستان
تشکیل می دهند.
واحد های اداری:
بامیان
دارای هفت واحد اداری میباشدکه عبارتند از: 1- کهمرد 2- سیغان 3- شیبر 4- یکه ولنگ
5- پنجاب 6- ورس به شمول 7 – بامیان مرکزاین ولایت.
تعداد قریه ها:
طبق
آمار ریاست احیا وانکشاف دهات که پروژه های همبستگی ملی را درهر قریه، ایجاد می
کند، ولایت بامیان دارای 2187 قریه میباشد.
اوضاع جوی و فصول سال:
بامیان
دارای آب وهوای نا ملایم، سرد وخشک بوده، تابستان دارای 29 درجه سانتیگراد بالای
صفر و زمستان آن سرد وپربرف که درجه حرارت به 26 درجه زیرصفرمی رسد، این وضعیت در
برخی مناطق این ولایت درطول چهارفصل نیزنا پایداربوده که حتی درتابستان کوه های
بابا پر از برف میباشد.
زبانها مروج:
اکثریت با شندگان بامیان به زبان دری با لهجهء شیرین هزاره گی تکلم میکنند.
پیشه ها و حرفه های معروف:
اکثرمردم بامیان زراعت و مالدار پیشه بوده که طبق آمار ریاست زراعت این ولایت، 86 فیصد درآمد مردم متکی بر زراعت ومالداری میباشد.
حرفه های مردم عبارتند ازقالین بافی، ماشیو، نمد، برک و شالبافی، گلگ دوزی و از این قبیل اند.
معادن و ذخایر زیرزمینی:
بامیان
یکی ازولایات سرشارازمعادن آهن،ذغال سنگ، گج، سنگ مرمر وسنگ های قیمتی درکشوراست.
استخراج این معادن می تواند اقتصاد محلی وملی را دیگرگون کند وزمینه اشتغال را
برای مردم فراهم کند. که یکی ازمشهورترین معادن این ولایت، معدن آهن حاجی
گک"آجه گگ" را می توان نام برد.
پیداوار:
بامیان یکی ازبزرگترین تولید کننده گان کچالو درسطح کشورمیباشد که سالانه هزاران تن کچالوبه سراسرکشوروخارج صادرمی کند. طبق گزارش وزارت زراعت کشور، بامیان قراراست به مرکزتولید تخم کچالو تبدیل گردد. ازدیگرمحصولات زراعتی این ولایت میتوان ازگندم، جو، عدس، بادنجان رومی،پیاز یاد آوری نمود.
ازمیوه های مشهورآن می توان سیب یکه ولنگ، زرد آلو وچپه نمک سیغان وکهمرد، وهمچنین ازمحصولات حیوانی قروت بامیان را نام برد.
خوراکی ها و پختنی ها ی مشهور، : حلوای سرخ یا حلوای سمنک، حلوای سفید، آشک، قروتی وشیربرنج غذا های مشهورمحلی بامیان میباشند که اکثرأدرفصل بهارسال خانواده ها این غذا ها را به طورهوسانه می پزند.
پیداوار صنعتی و از جمله مشهور ترین آنها ( صنایع دستی وپیداوار صنعتی بامیان عبارتنداز: نمد وبرک ورسی، گلیم، ماشیو، قالین. ازصنایع دستی دیگرکلا های گراف دوزی، خامک دوزی است.
درولایت بامیان اکثرمردم با پرورش دادن گاو شیری، گوسفند،وبز،قسمتی از مخارج زندگی خود را تأمین می کنند وبامیان یکی ازولایات خوب برای دام پروری میباشد.
بامیان منطقه ای است که در آن حیات وحش به کثرت و با تنوع جریان دارد. حیوانات وحشی مشهورکه دربامیان وجود دارند عبارتند از:آهوی خالدار،پلنگ قطبی، گرگ، پیشک کوهی، شغال،اسفنج آبی که فقط دربندامیراست و اسپ آبی که دربند امیردیده شده.
به گزارش مقامات محلی محیط زیستی و ریاست زراعت بامیان، بعد ازمنع شکارحیوانات وحشی که از چند سال به اینطرف توسط دولت تعمیل شده است، روزبه روزبه تعداد و نوعیت حیوانات وحشی افزایش بعمل آمده است.
پرنده های مشهوری که درکوه های بامیان حیات به سرمی برند کبک زری،"کبک دری" باشه، گنجشک ... و "باز" که ودرساحات دشت خم که درمسیربند امیر، یکه ولنگ قراردارد وجود دارند.