دردنیای ماشینی امروز که تکنولوژی وماشین آلات مدرن آن برزندگی اهالی زمین سایه انداخته وبه نحوی تمام معادلات وروابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی وفرهنگی نه تنها مردم مارا بلکه تمام مردم جهان را تحت تأثیر خود آورده است وبه جای رسیده است که حس عاطفه ولطافت ونرمی روح وروانی انسان را ازوی گرفته است، به صنعت نیاز است تا به همراه رشد اقتصادی ورفاه عامه، روح لطافت وتازه گی را به زندگی ماشینی وخشین امروز بدمد وکمی انسان را به خود آورد.
صنعت که دراین جا مبحث کلام است وجدای از اینکه می تواند روح انسان را نوازش دهد، قابلیت این را داردکه در رشد اقتصادی کشورو افزایش میزان درآمد خانواده ها ومردم بامیان نقش مهمی را بازی کند، صنایع دستی است. (12)
صنایع دستی بامیان که ریشه درهزاران سال قبل دارد ونشان دهندۀ فرهنگ وهنر عمیق بامیانی است وزمان به عنوان یکی از ارکان اساسی اقتصاد جامعه ودرآمد خانواده های بامیان محسوب می شد، متأسفانه حال دیده می شود که با کم مهری مواجه شده ودر گوشۀ قرار گرفته است. صنایع دستی بامیان با وجود کیفیت خوب ودارا بودن هنر ناب بامیانی عدم حمایت از آن، اسما نابود شده ونزدیک است که رسمأ هم ازمیان برود. دیده می شود که صنایع دستی کشورمان به نام دیگر کشورها به بازار های جهانی عرضه می شود وبدون این که خود کشورافغانستان ومردم ما از این صنایع بهرۀ بیبرد، به منبع عایداتی خوبی برای دیگر کشورها، خصوصأ کشورهای همسایه تبدیل شده است.
بازاریابی مناسب برای صنایع دستی کشور وجود ندارد وبخاطر عدم فروش این صنایع در داخل وخارج کشور، این صنعت ازموقعیت درآمد زایی گذشته خود نزول کرده وبسیاری ازفعالین این عرصه مجبور شدن که دست ازفعالیت درعرصه صنایع دستی بکشند.
امروزه تمام دولت مردان، با تأکید برنقش واهمیت صنایع دستی وهنرهای سنتی در ارتقای اقتصاد کشور، خوب میداند که این صنعت نیاز به تحول شگرفی داردتا بتوان به طرزی شایشته درتمام بخش های آن سرمایه گذاری کرد تا به عنوان موتورمحرک اقتصاد خودنمایی کند. درحالی که درجهان امروز، صنایع دستی علاوه برحفظ جایگاه خود درعرصه هنر، زیبایی شناختی وهویت بخشی ملی ومنطقه ای به یک منبع مهم وبهره وری اقتصادی تبدیل شده است، متأسفانه درافغانستان به دلیل برخی موانع ومشکلات این صنعت ازجایگاه واقعی خود فاصله گرفته وازنقش آفرینی درعرصه اقتصادی دورمانده است. مجموع این عوامل سبب شده که تا تأثیر ونقش صنایع دستی درافزایش اشتغال ودرآمدزایی به مرور کم رنگ شود، بطوریکه از سوی جایگاه خود را دربازارهای داخلی ازدست داده وازسوی دیگرباوجود موفقیت دررقابت با بازار های خارجی، منفعت آن، نه برای تولید کنندۀ افغان(بامیان)، بلکه برای پردازش کننده وصادرکننده خارجی جمع می شود. (7: 226)
واردات بی رویه محصولات مشابه ماشینی ازدیگرکشورها، فقدان حمایت مادی ومعنوی از این گونه صنایع توسط دولت وارگان های مربوطه وعدم وجود بازاریابی مناسب برای فروش این محصولات ازعمده ترین چالش های پیش روی این صنعت به شمار میروند.
صنایع دستی، باوجود مزایایی چون دست رسی آسان وارزان به مواد اولیه، عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد، برخورداری از ابزارکارساده وتأثیر گذاری درصنعت گردشگری به دلیل فقدان بازار فروش وعرضه محصولات تولیدی وهمچنین عدم حمایت کافی ازسوی دولت ونهاد های مربوطه، دیگرقادر نیست که خریداران داخلی به خود جلب کند ومحصولات خود رامستقیمأ وبانام افغانستان ویا بانام بامیان به بازارهای جهانی صادرنماید.
امروزه تولید صنایع دستی که مزین به نقش آثارتاریخی وباستانی ویژۀ هرکشوراست، دردستور کارصنعت گران جهان قرار دارد وتلاش می شود که حتی بخشی از این گونه آثار که ازسنگ، چوب، فلز ویا بر روی سرامیک وپارچه پدید می آید باقیمت های کمتر دراختیار توریست ها قرار گیرد تاهم زمینه فروش هرچه بیشتر محصولات این صنایع فراهم شود وهم عامل باشد در رشد وانکشاف صنعت دیگر به نام صنعت توریزم.
کارشناسان اقتصادی جهان، معتقیدن که رمز ماندگاری وحیات آینده کشورها در روند جهانی شدن، درگرو نگاه کیفی وبرنامۀ به صنایع دستی است چراکه مولود فرایند جهانی شدن حرکت به سمت یکپارچه گی زندگی بشری است وآنچه که در این فضا می تواند اصالت وقومیت هارا زنده وپویا نگهدارد، عمق دادن به هنر وفرهنگ محلی ومنطقه ای با روی کرد زمان خود است. فضای جهانی شدن، روح حاکم زمان ماست وبا انزوا، بی تفاوتی ویا پیروی کورکورانه نمی توان پیروز این میدان رقابت بود. (12)
یکی دیگراز مشکلات امروز جامعه بامیان ویا بهتر است بیگویم جامعه افغانستان، مسئله نبود اشتغال در کشوراست که صنایع دستی در صورت انکشاف وحمایت، می تواند نقش خوبی را درحل این معضل بزرگ جامعه بازی کند. آنچه دراین راستا مهم است، اولویت بخشیدن برنامه های حمایتی دولت برای جهت دهی به آن دسته ازفعالیت های اقتصادی واجتماعی است که نیل به این هدف را در کوتا ترین زمان و کمترین هزینه میسر سازد. موضوعی که پایه واساس مدیریت است وبا کمال تأسف در کشور مان وجود ندارد، بگذریم وبرگردیم سری اصلی مطلب توسعه وسرمایه گذاری روی صنایع دستی همواره به عنوان یکی از راه های ارزان ومناسب برای اشتغال زایی مطرح است که می توان ضمن حمایت هرچه بیشتر ازفعالان بخش زراعت ونیز توسعه صنایع تبدیلی وبسته بندی ضمن سود آورکردن بخش زراعت، ازطریق توسعه وحمایت ازصنایع دستی، زمینه را برای اشتغال زایی هرچه بیشتر فراهم ساخت. این صنایع درگذشته اغلب نبه خود مصرفی داشته ولی اکنون ضمن تأمین نیاز های روستاییان مازاد آن به بازارهای داخلی وخارجی عرضه می گردد. صنایع دستی از جمله صنایع است که درتولید محصولات آن دست انسان دارای نقش اساسی است.
این صنایع نیازی به کارشناس ومتخصص خارجی ندارد ومواد اولیه به صورت ارزان درمحل تولید، موجود است. صنایع دستی تنها حرفه ای است که درکلیه مناطق شهری، روستایی وحتی جوامع متحرک کوچی قابل توسعه بوده وباابراز کار سبک وارزان می توان زمینه اشتغال علاقه مندان به این مشاغل را فراهم آورد.
آری تولید صنایع دستی که اکنون درجامعه«هنر» محسوب می شود، زمانی نه چندان دور وسیلۀ «امرارمعاش» به شمارمی رفت وبسیاری ازلوارم مورد نیاز مردم با استفاده از ابزار ساده توسط مردان وزنان هنرمند در کارگاه های کوچک وخانگی تهیه وبه بازار عرضه می شد. با پیدایش ماشین بخار وبرق بسیاری ازمحصولات دستی مکانیکی ودر حجم انبوه تولید وعرضه شد ورشد فناوری های جدید به ویژه ورودکامپیوتر به عرصه صنعت، تولید را درمقیاس کلان برای بسیاری از محصولات بادقت وظرافت بیشتری میسر ساخت واین درحال است که پیشتر تولید آن ها از طریق ماشین ممکن نبود وهنر مندان وصاحبان فن با کار وکوشش فراوان آن هارا تولید می کردند.
تولید انواع ظروف مسی وآلمینیومی، بافت دستی پارچه های پشمی، ابریشمشی وکتانی، تولید کفش وکیف چرمی دست دوز وفرش دست بافت با آغاز فعالیت کارخانه های بزرگ تا حدود زیادی از رونق افتاده وخرید ونگهداری محصولات دست ساز ودست بافت بیش از یک نیاز به اقدامی تجملی مبدل گشته است ومحصولات که پیش از آن ابزار مصرفی خانه ها ومردم بود اکنون به آثار هنری تبدیل شده اند. قالین دست بافت، پارچه های رومیزی بافته شده به دست هنرمندان مناطق مختلف با فرهنگ های متفاوت، گلدان های مسی قلم کاری شده، انواع بلور وسرامیک دست ساز و ... به رغم رواج استفاده از محصولات صنعتی، هنوز جایگاه خود را درفرهنگ ساکنان این سرزمین وافغان دوستان جهان حفظ کرده واستقبال مردم به ویژه گردشگران خارجی از خرید وسایل دست ساز نشانگر اهمیت آن است.
باتوجه به مطالب مطرح شده، می توان گفت که تکیه بر حمایت ازصنایع دستی برای اشتغال زایی حایز اهمیت بسیار است؛ به ویژه آن که سرمایه گذاری دراین بخش بسیار آسان بوده ونیاز به سرمایه های کلانی ندارد. (10: 199)
کارشناسان اقتصادی راه کارهای متعددی را درزمینه تقویت وایجاد بازار های مطلوب برای ترویج وتوسعه صنایع دستی وهمچنین فروش محصولات آن ارائه می کنند که می توانند درجهت تقویت، توسعه، بازاریابی وتبلیغ صنایع دستی کشور مؤثرباشد:
1-بسته بندی مناسب آثار صنایع دستی وفراهم آوردن امکانات صادرات صنایع دستی.
2- ایجاد وتقویت کوپراتیف های صادر کننده صنایع دستی وآموزش وبه کارگیری نیروهای جوان ومسلکی.
3- شرکت درنمایشگاه های داخلی وبین المللی.
4- تأسیس وراه اندازی بازارچه های صنایع دستی برای جلب هرچه بیشتر مشتریان.
5- تهیه وتدوین استندرد مواد اولیه مورد مصرف باحفظ اصالت های ملی وفرهنگی.
6- ایجاد حمایت بیمه ای برای نیروهای کار وتولیدات صنایع دستی.
7- افزایش میزان تنوع وبالا بردن کیفیت محصولات صنایع دستی.
8- تشویق فعالین صنایع دستی برای تولید محصولاتی با الهام ازآثار واسناد تاریخی و باستانی.
9- کنترول ونظارت مستمر نهاد های ذی ربط در زمینه کیفیت وقیمت محصولات صنایع دستی.
10- مشارکت فعال رسانه ها در امرتبلیغ صنایع دستی با هدف ایجاد موقعیت مناسب برای عرضه کالا.
سخنان که درفوق ذکرشد، مطالب مختصر پیرامون صنایع دستی در انکشاف اقتصاد بامیان ومشکلات ومعضلات گریبان گیر این صنعت مهم بود. همانطور که اشاره شد، سکتور صنایع دستی درتمام کشور های دنیا از اهمیت فوق العاده ای برخودار است، اما با وجود این که این صنعت در افغانستان بسیار غنی است، ولی تا حال نتوانیسته ایم که از این صنعت استفاده ای بهینه در جهت رشد اقتصادی وبه خصوص اشتغال زایی انجام دهیم. بد تراینکه فعلآ به دلیل مدیریت نادرست وعدم حمایت کافی از محصولات صنایع دستی، نه تنها میزان تولید محصولات صنایع دستی کاهش قابل ملاحظه داشته، بلکه منفعت همان مقداری هم که تولیدات داریم، به جیب دیگران به خصوص کشورهای همسایه می رود. باید به مسئولین امر گفت که حل این مشکل واحیا نمودن مجدد صنایع دستی و رسیدن این صنعت به سود آوری ومطلوب، نیاز مند کارو فعالیت پلان شده ومدیت صحیح است وبا فعالیت های مختصری که تا حال انجام شده، به جایی نخواهیم رسید. (12)