از زمان ترسیم نخستین تصاویر بردیوارغارها، روزگار درازمی گذرد. ازهمان سرآغاز تاریخ، طرح های خام ومبهمی که درمغز انسان شکل می گرفت، همه نشان ازتلاش ها وبی قراری های روح او برای گریز ازظلمت وتباهی های زمانه داشت. درپیوستگی تاریخ، از دوران گذشته تا حال، این نیاز درهردوره ای به نوعی جلوه گر شده است وهنرمند با دم های غنیمت عمرولحظات گذاری زندگی خویش، همواره خاطرات لذت بخش را زنده ساخته، آن را آراسته، پیراسته وبلاخره اثری را به جای نهاده که یادآورتأثیرات او ازنمایش های هستی است. نقش واهمیت صنایع دستی به عنوان هنری مقدس، صنعتی مستقل، بومی اصیل با جنبه های قوی کاربردی ازجهات هنری، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی وحتی سیاسی برهمگان وبه ویژه محقیقان عزیزکشور، روشن وآشکار است.
امروزتولید صنایع دستی مزین به نقش آثارتاریخی، باستاتی ویادمان های ویژۀ هرکشور است در دستور کارصنعت گران جهان قرار دارد وتلاش می شود که حتی بخش از این گونه آثار که ازسنگ، چوب، فلز ویابه روی سرامیک وپارچه پدید می آید باقیمت های ارزان دراختیار توریست ها قرار گیرد.
تمام ممالک جهان، اعتقاد به تأثیر متقابل صنایع دستی، صنعت گردشگری وجنبه های مختلف میراث فرهنگی به یک دیگردارند. چراکه درعمل وتجربه دریافتند که هنرهای صناعی یکی ازعوامل بسیارمؤثر درجلب وجذب گردشگر درتمام گرایش های ملی، منطقه ای وداخلی است ومتقابلأ به این نتیجه هم رسیده اند که صنایع دستی می تواند یکی ازعوامل تأثیرگذار بررشد، توسعه وگسترش صنعت گردشگری وحفظ وحیات میراث فرهنگی باشد. برپایه این اعتقاد وتجربیات حاصله تشکیلات صنایع دستی وگردشگری دربسیاری از کشورها درهم ادغام ویادر رابطه ای هماهنگ ومنسجیم با هم دیده شده اند که متأسفانه درکشور ما گام های صحیح واصولی دراین زمینه برداشته نشده است، همانطور که روشن است، افغانستان یکی از پرجاذبه ترین کشورهای جهان است وآثار بی شمار تاریخی، باستانی وجاذبه های طبیعی آن به حد است که هر گردشگر را باهر سلیقه ویا هر بینش وتفکری به سوی خود جلب می کند. مراجعه به آمار ورود گردشگران بین المللی حتی طی سال های اخیر روشن می نماید که گردشگران از کشور های مختلفی جذب این هنر، فرهنگ وتمدن گردیده اند وخواستار قرابت وآشنایی با آن شده اند.
همانطور که می دانید، رمزماندگاری، حیات وآینده روشن هرکشور، در گرو رهایی از اقتصادی تک محصولی وعدم وابستگی به منابع درحال زوال است. فضای جهانی شدن روح حاکم زمان ماست وبا انزوا، بی تفاوتی وباپی روی کورکورانه نمی توان پیروز این میدان رقابت بود. درمسیر حرکت به سمت جهانی شدن، می بایست به نقطه ای نگریست که در آن تمام کشورها با کمک وشناخت پتانسیل های باالقوه خود واقدام در جهت با الفعل درآمدن آنان، توان بقا وتوسعه را در خود ایجاد می نمایند. روشن است کشور ما تازمانی که به صنایع دستی، جاذبه ها ودیگر توانایی های خود رجوع ننماید واز آنان بهره نگیرد، به سمت پیروزی گام برنداشته وهرروز از سیر تکاملی سایر کشور ها در مسیر توسعه ودرآمد زایی، عقب افتاده و از هدف ومقصد دور میگردد. (8: 670)
در این میان به نظرمی رسد برنامه ریزی وهدف گذاری در خصوص اجرای برنامه های کیفی وتوسعه ای دربخش صنایع دستی وگردشگری، می تواند متضمن آینده ای روشن وکار آمد درعرصه افزایش درآمد ها باشد.
همگام با بسط وگسترش صنعت جهان گردی وتوجه، اهمیت وحفظ میراث های فرهنگی و صنایع دستی ما می توانیم به توسعه پایدار رسیده وبا فقرمقابله نمائیم. استفاده ازمنابع قابل تجدید محلی وتکنیک های که نسل اندر نسل منتقل شده اند سبب ارزش افزوده وعنصر تمایز درساخته های دست ساز می شود وبه تد ریج بعد فرهنگی، اجتماعی واقتصادی وحتی نقش سیاسی صنایع دستی توسط مقامات، سازمان های یاری دهنده ومنابع سرمایه شناخته می شود.
درطول سال های اخیر با مشاهده رشد صنعت گردشگری، صنایع دستی در سایر کشورها وافزایش درآمد های از این طریق روشن می گردد که برمیزان آگاهی از تأثیر ونقش صنایع دستی بر توسعه صنعت گردشگری وحفظ میراث فرهنگی افزوده شده واین بخش ازتأثیرات جهانی شدن بی بهره نماده است. هرچه اقتصاد جهان بزرگتر شود کوچکترین گردانندگان آن نیز می بایستی قوی تر شوند ونقش رو به رشد سرمایه گذاران داخلی وخارجی، تجارت های محلی وشرکت های کوچک بربازار جهانی کاملأ محسوس می باشد وآژانس های سرمایه گذاری وشرکت های توسعه ای نیز اکنون به این واقعیت رسیده اند که کوچک زیبا است ودر توسعه جهان بهای روز افزون به مؤ سیسات صنایع دستی داده می شود.
صنایع دستی یکی از مظاهری هنری وفرهنگی هرکشور محسوب می شود وبه همین دلیل نیز باز گو کننده خصوصیات تاریخی، اجتماعی وفرهنگی محل تولید خود می باشد بطوریکه می تواند هم عاملی مهمی درشناشاندن فرهنگ وتمدن به حساب آید هم آن که موجبی برای جلب وجذب گردشگران وجهان گردان خارجی قلمدادگردد.
امروز دیگرتنها آثار تاریخی ویا جذابیت های طبیعی، وسیلۀ جذب توریست به ممالک درحال توسعه که اکثرأ تمدن کهن می باشد، نبوده بلکه همراه آن صنایع دستی ویا طرح ها واصالت های ویژه خود یکی ازعوامل مهم جلب گردشگران در جهان می باشد ومی تواند مکمل دیدنیهای طبیعی وتاریخی هرکشور باشد، تا آنجا که دربرخی از ممالک که مهد صنایع دستی می باشند می بینیم که در کنار مراکز تولید عمده محصولات دستی، امکانات توریستی فراهم گردیده تا جهانگردان ضمن اقامت درآن گونه مراکز از نزدیک با چگونگی تولید مصنوعات دست ساز آشنا شوند وضمن این آشنایی به خرید وسوغات نیز بپردازند. به این ترتیب ملاحظه می شود که صنایع دستی، صنعت توریزم، میراث فرهنگی وتمدن بر یک دیگر اثر متقابل دارند ومی توانند موجبات رشد وتوسعه یکدیگر را فراهم سازند.
برای بهره گیری از صنایع دستی در توسعه گردشگری به صورت پایدار نباید فقط به گنجاندن آن در قالب سوغات در برنامه جهانگردی بسنده نمود بلکه باید آن را وسیله ای برای معرض فرهنگ، تمدن، زیبایی شناختی وسنن مردم بومی مقصد به شمار آورد.
صنایع دستی وتعامل آن با صنعت گردشگری می تواند ابزاری برای گفتگو تمدن ها، اقوام وملل در جامعه جهانی آینده باشد. در واقع صنایع دستی مکمل تجربه گردشگری برای گردشگران بین المللی است. غنای صنایع دستی نه تنها باعث ایجاد فرصت های مالی برای صنعت گران واستاد کاران محلی وفرهنگ شان می شود بلکه به طور عام زمینه ساز ایجاد پتانسیل های فراوان برای توسعه گردشگری می شود.
با توضیحات ارائه شده، قطعأ ارتباط تنگاتنگ دو حوزه گردشگری وصنایع دستی روشن بوده وهمه براین نکته موافقیم که نجات مناطق گردشگرپذیر از تخریب، کشف نقاد ومحور های جدید، حفظ منابع موجود، احیاء وتوسعه میراث فرهنگی وصنایع دستی خود به همت هرسه حوزه نیاز مند است. در ذیل با نگاهی کوتاه به ذکر مشترکات این دو حوزه می پردازیم که خود دلیلی براین مدعا است:
1- مسئولیت حفظ، احیاء ونگهداری منابع وپتانسیل های با الفعل وبا القوه در حوزه گردشگری وصنایع دستی.
2- برنامه ریزی، تنظیم راهبردها، سیاست ها، خط مشی ها وضوابط به منظور توسعه کمی وبهبود کیفی در این دوحوزه.
3- بررسی، شناسایی وانجام مطالعات راهبردی در حوزه های گردشگری وصنایع دستی.
4- بررسی ابلاغ استانداردها، ضوابط، مقررات ونظام های ناظر بر این دو حوزه.
5- کنترول واعمال نظارت های لازم درخصوص صدور مجوز ها ونحوه اداره وارائه خدمات توسط مراکز در حوزه های گردشگری وصنایع دستی.
6- سیاست گذاری وهدایت فعالیت ها در بخش گردشگری وصنایع دستی به منظور ایجاد ارتباط با سایر کشور ها.
7- برنامه ریزی در جهت حفظ حقوق، مالکیت معنوی وفکری، ثبت آثار وغیره در این دو حوزه.
8- هماهنگی درجهت جلب مشارکت مردم وبخش خصوصی ودولتی در جهت سرمایه گذاری داخلی وخارجی در بخش گردشگری وصنایع دستی.
9- ایجاد پایگاه ها وبانک های اطلاعاتی جامع درحوزه گردشگری وصنایع دستی.
10- برنامه ریزی به منظور ایجاد تسهیلات، امکانات وزمینه های مناسب در این دو حوزه.
11- برنامه ریزی به منظور شناخت بازارهای هدف وبررسی روش ها ومکانیزم های ارتقاء ومنابع درآمد سازمان از محل این دو بخش.
12- اعمال سیاست های حمایتی، هدایتی ونظارتی درخصوص تشکل های غیردولتی در دو حوزه.
13- برنامه ریزی برای جذب سرمایه گذاری داخلی وخارجی درجهت توسعه درحوزه گردشگری وصنایع دستی.
14- اتخاذ تدابیر لازم برای عضویت مؤثر در مجامع بین المللی مرتبط در این دو حوزه.
15- تبادل ارتباط ومبادلات علمی، فرهنگی وفنی با دانشگاه ها، مؤسیسات ونهاد های مرتبط ملی، منطقه ای وبین المللی در بخش صنایع دستی وگردشگری.
16- انجام فعالیت های آموزشی وتبلیغی در جهت معرض وآشنا سازی مخاطبین با حوزه ای گردشگری وصنایع دستی.
17- تربیت نیروی انسانی ماهر ومتخصص دربخش صنایع دستی وگردشگری.
به منظور تأکید برارتباط بین پایداری گردشگری وصنایع دستی ونقش وجایگاه صنایع دستی به عنوان عامل مؤثر ومحرک، کاستی های که تاکنون در کشور بین این دو مقوله بررسی نشده است می بایست در نظرگرفته شود:
» مشخص شدن آثار مدیریت گردشگری بررشد وتوسعه صنایع دستی.
» وجوه سرمایه گذاری در بخش صنایع دستی ونیاز به ایجاد توازن وهماهنگی در توسعه گردشگری وارتباط آن با فقر زدایی در جامعه.
» تجزیه وتحلیل نقش صنایع دستی در افزایش گردشگری با تکیه برنقاط قوت، ضعف، فرصت ها، تدیدها وبررسی دو سویه گردشگری وصنایع دستی به عنوان عامل برای حمایت وتوسعه صنایع دستی.
» بررسی آثار فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی وسیاسی برنامه ریزی ها وهدف گذاری ها بخش گردشگری وصنایع دستی.
» آثار زیست محیطی توسعه صنعت گردشگری در ارتباط با صنایع دستی.
» استراتژی های مدیریت در حوزه گردشگری وتعامل آن با صنایع دستی.
» مدیریت بازاریابی وتحقیقات توسعه بازار در دو بخش داخلی وبین المللی.
» مدیریت منابع انسانی واندازه گیری تأثیرات مدیریتی ارتقاء منابع انسانی درحوزه صنایع دستی وگردشگری.
» مدیریت اطلاع رسانی یکپارچه.
» توجه به نقش ومیزان اشتغال ایجاد شده در صنایع دستی وتأثیر آن برگردشگری.
» بررسی نقش تقویت، حمایت وایجاد تشکلهای غیر دولتی مشترک در پیشرفت اهداف وبرنامه های گردشگری وصنایع دستی. (12)
صنایع دستی بامیان علاوه بر «ایجاد درآمد» معرف فرهنگ وسنن مردم بامیان است که درخانه های مردم وعلاقه مندان به صنایع دستی بامیان درکشورهای مختلف جهان خود نمایی می کند. درمیان مزیت های مهم صنایع دستی همچون «ایجاد درآمد»، «ترویج فرهنگ وهنر مردم این سرزمین» و ... نقش آن در « توانمند سازی اقشار کم درآمد»، « کمک به توسعه روستاهای بامیان» و « جلوگیری از مهاجرت» روستاییان وساکنان شهر بامیان به شهرهای بزرگ اهمیت ویژه ای دارد که متأسفانه توجه کافی به این موضوع نمی شود. 6: 201)
طوریکه گفته شد صنایع دستی معرف فرهنگ وسنن هر سرزمین است، بنأ به گفته فردوسی فرهنگ دارای اهمیت والای میباشد:
زدانا بپرســـــــــید پس داد گر که فــــــرهنگ بهتر بود یاگهر؟
چنین داد پاسخ به دو رهنمون که فرهنگ باشد که گوهر فزون
که فـــــــرهنگ آیش جهان بود زگــــوهر سخن گفتن آسان بود
گهربی هنر زار وخوار است سست به فرهنگ باشد روان تندرست
(فردوسی)
فرهنگ یک قوم، جامعه ویا یک ملت، مجموع هستی مادی ومعنوی آن را در برمی گیرد. عناصر عمده فرهنگ ازجهت معنوی: ارزش های اجتماعی، حقوقی واخلاقی هستند و از جهت مادی گونه های معماری، نقاشی، صنایع دستی وامثال آن را احتوا می کند. (11: 3)
با توجه به شرایط جغرافیایی وآب وهوایی افغانستان، بسیاری ازروستاییان وساکنان بامیان که متکی به اقتصاد کشاورزی ومالداری هستند، حدود نیمی ازسال بامشکل بیکاری ونیم دیگربا کمبود نیروی کار مواجه هستند. البته این موضوع یعنی پدیدۀ «بیکاری» برای ساکنان این مناطق، امکانات اشتغال دائم آن هارا درکارهای ثابت که ارتباط به کشاورزی ودامپروری نداشته باشد را سلب کرده است وبسیاری ازمردان فصل بیکاری برای یافتن کار وکسب به مناطق دیگر کوچ می کنند.
دربرخی شهرها وروستاهای کشور، مردم برای گذران اوقات فراغت وکسب درآمد درفصل های غیرکاری به شهرهای بزرگ اطراف هماجرت می کنندکه این امر اسکان تدریجی آن هارا درشهرها وخالی شدن روستاها را سبب شده وپدیده روستاهای خالی ازسکنه را به دنبال داشته است. در همین حال تلاش برای انواع صنایع دستی ازدیگر اقدامات روستاییان وساکنان بامیان برای امرار معاش وگذران اوقات فراغت است که متأسفانه دربسیاری موارد به دلیل نبود متولی خاص، به لحاظ اقتصادی، بسیارکم بازده می باشدوبنا براین تأثیر چندانی دراستفاده ازتوان مندی بالقوه موجود دراین مناطق وایجاد انگیزه برای ادامه ی فعالیت جوانان وجذب آنان به فعالیت های مولد، ندارد.
باید توجه داشت که تولید صنایع دستی به ویژه در روستاهای کشور، درکنار اهمیت اقتصادی وفرهنگی آن ازاهمیت اجتماعی گسترده ای برخودار است که ایجاد اشتغال مولد، جلوگیری از مهاجرت به شهرهای بزرگ، توسعه روستا ها وشهرهای کوچک، ادامه حیات کشاورزی ومالداری درمناطق مختلف وحتی رشد این بخش ازصنعت به دلیل افزایش درآمدساکنان روستاها وشهری مذکور، کاهش حاشیه نیشینی درشهرها، توزیع مناسب ثروت ودرآمد ازجمله پیامد های مشهور ومستقیم آن به شمار میرود که درکناراین مزایا می توان ده ها مورد پیامد مثبت را که به صورت غیرمستقیم نصیب کشور وولایت بامیان می شود را نیز برشمرد.
ایجادکارگاه های صنایع دستی که به طورمعمول با کمترین هزینه انجام می شود علاوه بردرآمدزایی درمنطقه، فرهنگ تولید وتجارت را نیزبین مردم رایج خواهد کرد. این امر می تواند زمینه سازایجادکارکاه های کوچک تولیدی شود ودرخود کارکردن(مکانیزه کردن) حرفه کشاورزی ومالداری واستفاده ازامکانات وفن آوری های جدید در دورترین نقاد کشوربسیارمؤثیرافتد. نبودامکانات آموزشی درخصوص صنایع دستی درروستاها وشهرهای کوچک، فقدان نظام توانمند برای عرضه موادخام به تولید کننده گان، جمع آوری وفروشی محصولات تولیدی دربازارهای داخلی وخارجی، بی توجهی درمعرفی صنایع دستی ونبودتبلیغات مناسب برای فرهنگ سازی دراستفاده ازصنایع دستی افغانستان وهمچنان مردم بامیان دربازارهای داخلی وخارجی وتوسعه نیافتگی صنعت گردشگری ازمشکلات پیش روی توسعه این بخش است که برای رفع آنهابرنامه ریزی دقیق وعزم جدی مسئولان ذیربط امرضروری می باشد.
افغانستان باداشتن سابقه فرهنگی وهنری چندهزارساله یکی ازتمدن های دیرینه جهانی به شمارمی رودکه نام آن برای جهانیان آشنااست، خصوصأ ولایت تاریخی وزیبایی بامیان. شهرت جهانی، سابقه فرهنگی وهنری، جمعیت جوان وتنوع فرهنگی درولایت بامیان شرایط مناسب رابرای توسعه صنایع دستی فراهم کرده که امید است باتوجه مسئولان وتمرکزسیاست گذاری واقدامات همایتی ازاین صنعت دریک سازمان تخصصی، بتوان ازاین مزیت های بزرگ استفاده مطلوب نمود. (7: 225)
باتوجه به حیثیت وجایگاه ویژۀ صنایع دستی درجامعه سنتی وفقیرما، ومشاهدۀ وضع نابهنجارو بی توجهی مزمن درقبال این بخش مهم فرهنگی واقتصادی، بدین نتیجه میرسیم که اگرروندی بی توجهی وبی تفاوتی ازسوی مسئولین اموردرقبال صنایع دستی ادامه یابد درآیندۀ نه چندان دوربخش های نیمه فراموش شدۀ این هنر درجامعه بلاکشیده مان روبه ویرانی نهاده ودرگورستان فراموشی دفن خواهد شد.
پس برماست تابرای رشد این بخش مهم تلاش های بیشتروجدی تری روی دست گرفته وباهماهنگی بامسئولان امورواداره های ذیربط، این رکن اساسی فرهنگ اقتصادی عامیانه سرزمین مان را قوت بخشیده وآنرارشد وتوسعه دهیم، تااین بخش مهم فرهنگ مادی وعنعنوی میهن مان برای جهان گردان وسیاحان باروحیه حقیقی اش معرفی شودوتوجهی جهانی توریزم رابخویش بخواند.
البته این همه آرزو وامید بیشتردرگرو تعهدودلسوزی های دقیق وحساب شدۀ آگاهان امورومسئولین مربوطه می باشد که اگراین قشر تلاش جدی رادراین راستا ازخویش به خرج دهند درآینده نه چندان دورشاهد رشدوافزایش صنایع دستی درسراسر کشورمخصوصأ بامیان باستان خواهیم بود که رشد وافزایش این روندمی تواندگوشه یی ازفرهنگ غنی وفولکلوریک مان را به جهانیان به نمایش گذاشته وزمینه کارودرآمد اقتصادی را برای قشرزیادی ازهنرمندان این محیط فراهم سازد. (10: 187)
دره آجر از نظر و جود جاذبه های اکوتوریستی و تنوع اقلمی نیز جایگاه خوبی در افغانستان و بامیان داشته اما تعداد توریستان که از این ساحه دیدن می کند بسیار اندک است. از مهم ترین عوامل این امر شناخت ناکافی برخی مسؤلان از اکوتوریزم و نداشتن افراد متخصص عدم انتشار نشریات در این حوزه، عدم ساخت برنامه های تلویزونی و نا امن بودن کشورمی باشد.
و جود اقالیم مختلف ده ها نوع گیاه، انواع حیوانات وحشی، ماهی ها، انواع جنگلات وگونه های مختلف پرنده ها در ساحه حفاظت شده آجر موجود بوده که در اکثرجاهای دنیا نادر است. امتیازات که دره آجر دارد می توان توریستان زیادی را جذب نماید، نمونه ذکرکردیم که متوسط سفر50 درصد اکوتوریست های جهان بین 8-14 روز است و براساس آمارها هر اکوتوریست به طور متوسط بین 1000 تا 1500 دالر درآمد ارزی به ارمغان می آورد.
آنچه قابل اهمیت است این است که چرخش پول در بسیار از مراکز اقامتی حتی در دور افتاده ترین نقاط کشور به حرکت در می آید بلکه ضمن رونق تورهای طببعت گردی و نیاز اکوتوریستها به امکانات متعدد برای عده کثیری نیز اشتغال ایجاد خواهد شد. اکوتوریزم موجب فقر زدایی ارتقاع سطح زندگی مردم وکاهش مهاجرت های روستایی به شهرها و دیگرکشورها می شود. بدین لحاظ اکوسیستم دره آجر بستر مناسبی برای سود آوری در بخش اکوتوریزم است. هر چند بعضی از گونه های نادر جانوری آجر یا بکلی منقرض گشته یا در معرض انقراض هستند. لیکن هنوز هم گونه های متنوع جانوری و گیاهی در آجر موجوداست، در صورت مدیریت صحیح می تواند جواب گویی گردش گران باشد. اولین گام برای در حرکت در آوردن چرخ اقتصادی اکوتوریزم شناسایی و معرفی قابلییت ها و توانمندی های بالقوه موجود است که با شناخت و برنامه ریزیهای همه جانبه می توان زمینه های بهره برداری اقتصادی را مهیا نمود. ساحه حفاظت شده در آجر به دلیل تنوع اقلیمی و زیستی، از توانهای طبیعی و اکوتوریستی بالایی بر برخورد دار است.
فصل اول
کلیات تحقیق
ثروت های طبیعی و جاذبه های اکوتوریستی یکی از شاخصه های مهم توسعه ی اقتصادی و اشتغال زایی درجهان می باشد، که خوش بختا نه دره آجر با قابلیت بالای طبیعی و تنوع جاذبه ها از حیوانات و جنگلات گرفته تا پرنده های گوناگون را در کوهای بلند قامت و مناظر زیبای منحصر به فردش جا داده است. اگرجاذبه های این ساحه آنطور که در دوره ظاهرشاه پادشاه افغانستان بازسازی و مدیریت شود بدون تردید اقتصاد کهمرد و ولایت بامیان را متحول و بالا خواهد برد، برای صد ها افراد زمینه شغل را فراهم خواهد کرد، و از کاهش مهاجرت های روستایی جلوگیری به عمل خواهد آمد.
جاذبه های گردشگری یکی از عوامل مهم در جذب توریستان داخلی و بین المللی شمرده می شود. که با معرفی نمودن ساحات توریستی می توان در آمد سرانه کشور را بالا برده از فقر اقتصادی که عوامل تمام بد بختی ها شمرده می شود از بین برد و مردم را نوید بر یک زنده گی مرفع و آرامی داد، بعضی از نقاط اکوتوریستی دره آجر تخریب شده که با معرفی آن به ارگانهای ذیربط سبب بازسازی و توجه دوباره آنها شده که با این معرفی و راه حل های واقعی می توان به نتیجه خوبی دست یافت و مهاجرت هایی روستایی را کاهش داد و مردم ساحات را به آینده شان امید وار ساخت.
تحقیق در مورد دره آجر یکی از نقاط مهم اکوتوریستی پیدا کردن جاذبه ها و نقاط دیدنی این دره و ارائه راه حل ها برای این نقاط در اولویت های اساسی جذب توریست در جامعه ما (افغانستان ) می باشد. این تحقیق از آنجا قابل اهمیت است که می تواند در شناسایی و معرفی ساحات دیدنی و اکوتوریستی دره آجر کمک نموده و از این راستا سبب جذب گردشگران داخلی و خارجی می شود. و سبب بالا رفتن در آمد سرانه کهمرد و بامیان خواهد شد.
هر تحقیق که بتواند در جهت بلند بردن سطح آگاهی مردم کمک کند و مردم را از بحرانهای اقتصادی نجات دهد از اهمیت و جایگاه بسیار مهم و ویژه برخورد دار می باشد.
در انجام هر تحقیقی علمی اهداف مشخص و اساسی باید وجود داشته باشد و در این تحقیق عمده ترین هدف شناسایی جاذبه های طبیعی و اکوتوریستی دره آجر و معرفی آن درسطح کشور و منطقه می باشد که از این طریق شناسایی عوامل تخریب جاذبه ها و راه حل های عملی برای بیرون رفت از این مشکل که بصورت خلاصه می توان موارد ذیل را به عنوان اهداف عمده تحقیق حاضر نام برد.
· شناسایی و معرفی جاذبه های اکوتوریستی دره آجر.
· معرفی و شناسایی کوها، دره ها، جنگلات، حیوانات وحشی و پرنده گان دره آجر.
· مهم و با ارزش جلوه دادن جاذبه های طبیعی برای مردم محل.
· ارایه راه حل هایی عملی و قابل تطبیق برای بهبودی ساحه آجر.
· درکل مهترین هدف تحقیق شناسایی و معرفی جاذبه ها و راه حل های در دره آجر بوده که تا بتوانیم از این طریق اقتصاد مردم محل و بامیان را بالا ببریم.
آیا دره آجر می تواند یکی از جاذبه های مهم اکوتوریستی باشد ؟
در درون پرسش اصلی تحقیق پرسش های دیگری نیز خلق می گردد که در بخش پرسش های فرعی تحقیق به آن پرداخته خواهد شد.
در درون سوالات اصلی تحقیق، سوالات فرعی زیادی موجود است که برای پاسخ به آن سوالات در این تحقیق تلاش خواهد شد که تعداد از این سوالات به صورت ذیل مطرح می گردد.
· آیا دره آجر یک ساحه اکوتوریستی است ؟
· آیا دره آجر یک ساحه حفاظت شده است ؟
· آیا فعلا حیوانات وحشی دره آجر موجود است ؟
· آیا دره آجر مثل قدیم شکارگاه سلطنتی است ؟
· آیا دره آجر فعلا مراجعه کننده دارد ؟
· آیا دره آجر از لحاظ تنوع حیات منحصر به فرد می باشد؟
پیش فرض ها می تواند به عنوان پشتوانه نظری در تحقیقات شخص محقق را در روند تحقیق کمک کند. که در این راستا یک سلسله فرضیه های ذهنی مرا در قبال عنوان تحقیق حاضر تشکیل می داد که می توان فرضیه های اصلی را قرار ذیل برشمرد.
1- امکان دارد جغرافیای نامشخص کشور سبب از بین رفتن ساحات توریستی گردد.
2- امکان دارد آگاهی نداشتن مردم از سرمایه طبیعی سبب تخریب و از بین رفتن ساحات اکوتوریستی دره آجر شده باشد.
3- امکان دارد کم توجهی دولت سبب از بین رفتن ساحات دیدنی آجر شده باشد.
4- امکان دارد دره آجر جاذبه های مهم منحصر به فرد را داشته باشد.
5- امکان دارد شکار نمودن حیوانات سبب نا بودی آنها و کم توجهی جها نگردان شود.
6- امکان دارد مسایل امنیتی سبب کم توجهی دولت شده باشد.
این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی و تحلیلی از لحاظ نحوه گرد آوری اطلاعات از نوع کتاب خانه ای، مشاهده و مصاحبه در مورد جاذبه هایی دره آجر جستجو شده و متعاقب آن از تحلیل منطقی داده های کتاب خانه ای استفاده شده است .
تحقیق درباره جاذبه های دره آجر بسیارکم و اندک انجام یافته و آن هم به شکل گسترده نبوده که بتوان در روشنایی آن جاذبه ها را به بحث و برسی گرفت، مشکلات در این تحقیق که پیشروی من بود موارد ذیل را می توان ذکر نمود:
1- نبود وقت کافی برای انجام تحقیق.
2- صبع العبور بودن راه های ترانسپورتی.
3- آگاهی نداشتن مردم از جاذبه های اکوتوریستی و مفاد اقتصادی آن.
4- نداشتن بودجه لازم برای تحقیق.
تعریف خاصی برای توریزم وجود ندارد. جهانگردی را می توان به حسب جغرافیا، جامعه شناسی روانشناسی و یا اقتصاد بسته بر مبنای مطالعه تعریف کرد. برای نمونه می توان توریزم را یک صنعت یا مجموعه از بخشهای صنعتی مانند هتل ها، رستورانت ها و دیگر بخشهای خدماتی حمل و نقل تعریف کرد که باهم گروهی تشکیل داده تا با مشارکت و همسویی یکدیگر خدمات را به جهان گردان ارائه کنند.
لغت گردش گری یا "tourism" از کلمه tour به معنی گشت زدند، رفت و برگشت بین مبدا و مقصد است و از یونانی به اسپانیایی و فرانسه، در نهایت به زبان انگلیسی راه یافته است. این اصطلاح به عنوان یک حرفه رسمی و برایی نخستین بار درسال 1937توسط جامعه ملل مورد استفاده قرارگرفت و از آن به عنوان یک"صنعت "یاد شده و نام "توماس ماک" گردشگری انگلیسی را به عنوان پدر گردشگری جهان نام نهادند .
"کلتمن"مفهوم گردشگری یا توریزم را این گونه بیان می کنند :
"مسافرتی است کوتاه مدت از نقطه یی شروع و در نهایت به همانجا ختم می شود و در طول تاریخ مسافرت به اساس یک برنامه و سفر خاص مکان هایی متعدد دیده می شود و مبالغ زیادی ارز عاید کشور میزبان می گردد".
تعریف که توسط سازمان جهانی توریزم (wto) درسال 1993 ارائه شده عبارت است از: "توریزم هرگونه شکل از سفر را که شامل اقامت حد اقل یک شب و کمتر از یک سال و دور از خانه باشد را در برمی گیرد".
"گردشگری عبارت است از اقامت خارج از منزل برای مدت یک شب یا بیشتر با هدف گذراندن تعطیلات، باز دید دوستان و اقوام، شرکت در همایش هایی تجاری یا هر هدف دیگری به جز امور از قبیل تحصیل شبانه روزی یا استخدام نیمه دائیم ".
باید گفت اصطلاح توریست یا همان جهان گرد از قر ن 19 معمول شد، آن زمان که اشراف زاده گان فرانسه می بایست برای تکمیل تعطیلات و کسب تجربه هایی لازم زندگی، اقدام به مسافرت می کردند. این جوانان در آن زمان "توریست " نامیده می شدند و بعد ها در فرانسه این اصطلاح در مورد کسانی به کار می رفت که برای سرگرمی و وقت گذرانی و گردش به فرانسه سفر می کردند. بعداٌ با تعمیم بیشتر به کسانی اطلاق شد که اصولآ به این منظور به سفر می رفتند. کم کم کلمه توریست به بعضی زبان هایی دیگر نیز وارد گردید و از آن واژه یی توریزم به وجود آمد. ازهمان زمان توریزم به بعضی از مسافرت ها گفته می شد که هدف آن استراحت و گردش و آشنایی مردم بوده و نه کسب در آمد و اشتغال .
امروزه صنعت جهان گردی مجموعه از فعالیت ها، خدمات و صنایع مختلف است که به یک تجربه سفر می انجامد. این صنعت شامل حمل و نقل، اقامت، تغذیه، خرید، تفریح، سرگرمی و دیگر خدمات مهمان نوازی است که در اختیار فرد یا گروهایی قرار می گیرد که از موطن خود به قصد سفر خارج می شوند. بر این اساس از توریست تعاریف مختلف شده است .
درسال 1925م، کمیته یی مخصوص احصائیه گیری مجمعه ملل، افراد زیر را جهان گرد شناخت.
1- کسانیکه برای تفریح و دلایل شخصی یا مقاصد پزشکی و درمانی سفر می کنند.
2- کسانیکه برای شرکت در کنفرا نس ها، نمایشگاه ها، مراسم مذهبی، مسابقات و رزشی و از این قبیل به کشورهایی دیگر می روند.
3- کسانیکه به منظور بازار یابی و امور بازرگانی مسافرت می کنند.
4- افراد که با کشتی مسافرت می کنند و در بندر در مسیر راه تا 24 ساعت اقامت می نمایند.
در سال 1936م، درکتاب"صنعت جهان گردی" جهانگرد به عنوان فردی که با هدف کاری غیر از آنچه در موطن خود دارد به کشور دیگر وارد شده و در آنجا بخش از در آمد خویش را هزینه می کند، تعریف شده است.
درسال 1937م، در کمیته ویژه ای در روم که جهت بررسی پاره از مسایل صنعت توریزم تشکیل گردید، مفهوم توریست به شرح ذیل تعریف گردیده است.
1- افراد که جهت خوش گذرانی، دلایل شخصی یا مسایل بهداشتی به مسافرت می روند.
2- افراد که برای شرکت در کنفرانس ها مسافرت می کنند.
3- افراد که جهت کارهای بازرگانی مسافرت می نمایند.
4- افراد که به یک گردش دریایی می روند.
در زیر به تعریف که درسال 1963م، از طرف سازمان ملل و بر اساس کنفرانس بین المللی ترانسپورت و جهان گردی آن سازمان به شهر روم به تصویب رسیده می پردازیم :"توریست یا باز دید کننده موقت کسی است که به منظور تفریح، اسراحت، گذراندن تعطیلات، باز دید از نقاط دیدنی، انجام اموری پزشکی درمانی، معالجه، تجارت، ورزشی، زیارت، دیدار از خانواده، مأموریت، شرکت در کنفرانس ها، به کشوری غیر از کشور خود سفر می کند، مشروط بر اینکه مدت اقامت و حد اقل 24 ساعت کمتر و از سه ماه بیشتر نبوده و کسب شغل و پیشه هم مد نظر نباشد".
این تعریف از دو نظر بسیار مهم است، یکی اینکه نظریه کسانی را که به مسأله جهانگردی به عنوان یک ضرورت و پدیده اجتماعی می نگرند، تأمین می نمایند و دوم این نظرات اقتصاد دانان را بر آورده می سازد.
داکتر پ. برنکر عضو انیستیوت بررسی جهانگردی وین در تعریف توریست می نویسد:"هنگام که تعداد از افراد یک کشور به طور موقت محل اقامت خویش را ترک نموده، به منظورگذران ایام تعطیل بازدید از آثارتاریخی، شرکت در مسابقات و کنفرانس ها، دیدن اقوام و خویشان، از نقطه ی به نقطه ی دیگر بروند، جهانگردی آغازمی گردد".
گیلوی کارشناس بر جسته اقتصاد اروپا، عقیده دارد:" افراد که کشوری خود را به مدت کمتر از یک سال ترک و در کشوری مورد بازدید اقامت نموده و هیچ در آمدی نداشته باشند گردشگر شناخته می شوند". بنا به تعریف لومسدن، گردشگر مسافر است که برای مدت بیش از یک شب و کم تر از یک سال به منظور تفریح، تجارت دیدار اقوام و آشنایی و مقاصد دیگر در مکان دور از محیط معمولی خود اقامت می کند. در پایان باید اشاره کرد که جها نگردی یا توریزم به سه شکل صورت می گیرد.
1- گردشگری داخلی (Domestic tourism): ساکنان یک کشور که فقط داخل آن کشور مسافرت می کنند.
2- گردشگری خارجی (Outbound tourism): افراد ساکن یک کشور که به خارج از آن کشور مسافرت می کنند.
3-گردش گری خارجی ها (Inbound tourism): افراد که ساکن یک کشور نیستند و به آن کشور مسافرت می کنند. (عظیمی، 1391، ص21)
فصل دوم
تاریخچه آجر
با در نظر داشت تاریخچه این دره در سال های 1900 امیر حبیب الله خان که خود یک شکارچی ماهر و حرفوی بود یک مورچل یا لوژ شکار را در ساحه جوزری نزدیک ساحه سرخاب بنا نهاد و راه رو خود را نیز به خاطر عبور و مرور ساخت، لوژیا مورچل مذکور تخریب شده است اما راه رو تا حالا هم به حالت خود باقی مانده است.
بعد این ساحه اکوتوریستی و طبیعی توسط یکی از و کلای وقت به ظاهر شاه پاد شاه افغانستان معرفی شد و موصوف شاه را در همان منطقه اکوتوریستی دعوت نمود، ظاهرشاه با دیدن منظره زیبا و اکوتوریزمی آن ساحه ظاهر شاه این منطقه را ساحه حفاظت شده و شکار کاه خاندان سلطنتی اعلان نمود که این توجه مقامات بلند پایه خود نشان دهنده جایکاه بلند اکوتوریستی دره آجر را می رساند. و این ساحه طبیعی حدود 166 هکتار زمین که اطراف این ساحه قرار دارد ملکیت شخصی مردم محل بوده که ظاهرشاه به قیمت بلند خریداری و به این ساحه ملحق ساخت.
و پلان بود که مساحت بیشتری زمین را در قسمت های غربی و جنوبی این دره (ساحات قلاتو) که یک ساحه بسیار جذاب و اکوتوریستی است خریداری نماید اما این پلان شان از طریق زمین داران منطقه رد گردید. در همان زمان یک تعمیر چهار اطاقه در دهنه دره غوغا سار اعمار گردید که صرف اعضای خاندان سلطنتی از آن استفاده می توانیست که بخاطر تنویر آن یک دستکاه تولید برق آبی نیز تعبیه شده بود. البته باید متذکرشویم که شاه وقت قصد این را نداشت که این ساحه اکوتوریستی و تفریحی را مختص به خود و خانواده اش باشد و دلیل آن امکانات شاه نسبت به دیگر مردم و همچنان روحیه تحفظ و حفاظت از محیط زیست و منابع طییعی و دست نخورده اکوتوریستی بوده است که از این طریق می خواست فرهنگ سیر و سفر را ایجاد نموده و در ضمن آن ساحات طبیعی و دست نخورده را مهم جلوه بدهد تا مردم برای حفظ و نگهداری آن کشش نموده و از مفاد های مختلف اقتصادی و فرهنگی آن بهره مند شوند. که تازمان پادشاهان چون ظاهر شاه، حبیب الله خان و محمد داود خان ساحات طبیعی و اکوتوریستی دره آجر به شکل بسیار خوب حفظ و نگهداری می شد و برای مردم نیز انگیزه حفظ محیط شان ایجاد شده بود و در آن وقت اعمال که سبب تخریب محیط طبیعی و اکوتوریستی می شد صورت نمی گرفت و اگر هم صورت می گرفت قابل ذکر نیست.
بر علاوه قریه که در داخل دره موجود است، چهار قریه دیگر نیز در ساحه حفاظت شده قرار دارد. اکثر مردم این محلات زراعت پیشه بوده که متکی به زمین و مالداری می باشد تعداد خانوار که در داخل و بیرون این دره زنده گی می کند به تعداد 400 چهار صد فامل یا 3200 سه هزار دو صد نفر می رسد در سال های اخیر تعداد باشنده گان دره نسبت عودت دو باره به و طن بیشتر گردیده است که باعث فشار بیشتر در منابع طبیعی و ساحات اکوتوریستی، از بین رفتن و فراری شدن حیوانات وحشی موجوده و شکل فزیکی دره وارد می سازد، یگانه علت تخریب این دره هما نا موجودیت فامیل ها، و ضع اقتصادی و آگاهی نداشتن از مزایای ساحات طبیعی و اکوتوریستی است در حالیکه موجودیت مردم بومی در ساحات حفاظت شده یکی از رکن های اساسی همچو ساحات می باشد که این مشکل را زمان می تواند حل کند که منابع محلی و دسترسی به مارکیت احیا گردد. به تعقیب اعلان دره منحیث ساحه حفاظت شده درسال 1973 مطابق 1352 تدابیر خاص امنیتی بخاطر حفاظت آن در نظر گرفته شد و گارد مخصوص حفاظتی در آن جا مستقر گردید قبلا نیز یکتعداد توریستهای داخلی و خارجی از ساحه دیدن به عمل می آورند اما بعد این ساحه تحت نظر یگانه ارگان توریستی دولت بنام افغان تور در آمد و تدابیر مشخص توریستی در نظر گرفته شد و سالانه بیشتر از 500 توریست از ساحه دیدن بعمل می آورد. با ایجاد افغان تور پرگرامهای توریستی رونق گرفت و سهولتهای بیشتر مهیا گردید که از جمله می توان شکار مسابقاتی را در این دره خاطر نشان ساخت، در آن زمان در مقابل شکار یک راس آهوی ایبکس مشخص شده 1500 دالر امریکایی پرداخت میشد. در سالهای قبل سالانه صد ها توریست از این دره دیدن می نمودند، عواید خوبی از این مدرک به حساب دولت، مردم و افغان تور مصادره میشد، در آن سالها یک توریست بخاطر ماهیگیری 10 دالر امریکایی یخاطر شاخ آهو 200 دالر کمپ و خیمه 10 دالر و کرایه اطاق 20 دالر می پرداخت، توریست ها رول کلیدی را در اقتصاد منطقه بازی می کردند.
البته شکار مسابقاتی توریست که جواز نامه مخصوص اخذ می دارد و صرف یک فیر حق دارد که باید حیوان مورد نظر را شکار کند. مشخصات آن طوریست که حیوان مذکور بار دار، چوچه دار نباشد در صورت تیر به هدف اصابت نماید و حیوان مذکور کشته شود آنکاه شکارچی مذکور مکلف به پرداخت مبلغ مذکور میشد. این توریست ها با مالیات و تکس معین که میپرداخت از سهولت های تراسپورتی غذا، رهنما و غیره مستفید میشدند، البته در ساحه متذکره تدابیر خوب دیگر نیز روی دست گرفته شده بود که از جمله احداث خیمه های توریستی با استندرد بین المللی، مارکیت صنایع دستی، رستورا نت ها و غیره را می توان ذکر کرد، توریست ها مکلف به پرداخت مصارف و خدمات که مستفید می شدند بودند. قرار که ذکر شد برای تحفظ ساحه حفاظت شده گارد جمهوری توظیف بود که مسؤولیت شان جلوگیری از مداخلات شکار اشخاص غیر مسؤول، چراه حیوانات و قطع درختان و فروش نباتی آن بود.
در زمان زمامداری محمد داود خان 1335 زمینهای که شاه سابق به پول شخصی خود خریداری نموده بود ( 116 هکتار ) رسما به دوره آجر تعلق گرفت، بد بختانه با از بین رفتن حکومت سابق و قرار گرفتن کشور در جنگهای طولانی مدت این دره مثل ساحات که از نکاه محیط زیست و اکولوژی اهمیت داشتند به باد فراموشی گذاشته شد و اداره و تنظیم آن به مشکلات و بلاخره به انحطاط مواجه شد. به اساس مشاهدات تیم تحفظ محیط زیست افغانستان (SEF) درسالهای 1378-1379 و 1381 صورت گرفت، دره آجر خصوصا قسمتهای پایین آن از فرش نباتی گرفته تا درختان و حیوانات وحشی که موجود بود به انقراظ مواجه شده و در آینده نزدیک این دره به ساحه رهایشی عودت کننده گان مبدل خواهد شد. (سیداحمد،1387)
فصل سوم
اکوتوریزم
پیرامون واژه اکوتوریزم یا طبیعت گردی و پیشینه کاربرد آن، اظهار نظرهای متفاوتی صورد گرفته است. برخی سابقه کاربرد چنین واژه را به اواخر دهه هشتاد از قرن بیستم برگردانده اند. سبالوس لاسکارین (ceballos Lascurain) نخستین کسی است که این واژه را در سال 1988 به کار برد بنا به تعریف او، طبیعت گردی، مسافرتی است که به منظور مطالعه، تحسین، ستایش وکسب لذت از سیمای طبیعی و مشاهده ای گیاهان و جانوران و آشنایی با ویژگی های فرهنگی جوامع محلی، و حال صورت می گیرد برخی سابقه طبیعت گردی را به زمان دور تر و به هتزر (Hetzer) نسبت می دهد که این واژه را در دهه شصت برای تشریح روابط متقابل گردشگری، محیط زیست و ویژگی های فرهنگی استفاده کرده است. به اعتقاد هتزر مفهوم طبیعت گردی در و اکنش به رویه های نا مناسب و منفی توسعه و نادیده گرفتن ملاحظات زیست محطی، شکل گرفته است و سابقه ای به اواخر دهه شصت، یعنی زمانیکه کارشناسان نسبت به برداشت بی رویه از منابع نگران بودند، باز می گردد. (عظمی، 1391،ص 43)
گردشگری مفهوم فراگیر و گسترده است که تاریخچه آن به 1811 میلادی یا پیش از آن بر می گردد و تعریف آن همچنان دست خوش تغیر و دیگرگونی است.
اکوتوریزم اختصاص واژه Ecological tourism است و پدیده نسبتا تازه در صنعت جهان گردی به شمار می رود که فقت بخش از کل این صنعت را تشکیل می دهد. «اکو» یک واژه یونانی است که به معنی زیست گاه یا محل زندگی یا محیط زیست و پسوند «لوژی» یعنی شناخت. بنا براین، واژه اکولوژی که شاخه از علم زیست شنا سی محسوب می شود به معنی علم شناسایی محیط زیست است .
واژه «اکوسیستم » یعنی یک زیستگاه و محیط طبیعی جان دار و پویا که موجودات زنده آن ار تباط تنگاتنگی با عوامل محیط طبیعی، یعنی علاقه مندان به طبیعت و بازدید کننده از پدیده ها و ویژه گی های طبیعی مناطق دارد.
بنا به عقیده لیندربرگ (1993) اکوتوریزم سفر است مسؤولانه به مناطق طبیعی که حافظ محیط زیست بوده و باعث کیفیت زندگی مردم محلی می شود و حد اقل آسیب را به طبیعت و فرهنگ منطقه وارد می کند.
بلامی (Blamay) معتقد است فعالیت هایکه دارای ملاک های اصلی زیر باشد در زمره فعالیت های اکوتوریستی قرار می گیرد:
· جاذبه ها باید به طوری برجسته طبیعت محور باشد.
· جاذبه ها برای بازدید کننده گان جنبه آموزشی و یاد گیری داشته باشد.
· مدیریت گردشگری باید در جهت رعایت اصول اکولوژیکی، اجتماعی، فرهنگی و پایداری اقتصادی حرکت نماید.
در واقع اکوتوریزم به حفاظت اکوسیستم کمک می کند و برای منابع طبیعی و ارزش های بومی جوامع محلی، احترام و ارزش قایل است. برای اکوتوریزم تعاریف متعددی ارایه شده است که در ذیل به مواردی اشاره می شود:
- اتحادیه بین المللی محافظت ازطبیعت (IUCN) اکوتوریزم را چنین تعریف کرده است. اکوتوریزم عبارتست از مسافرت مسؤولانه به نواحی نسبتا بکر طبیعی به منظور لذت بردن از طبیعت به نحوی که اثرات منفی کمی بر طبیعت دارد و زمینه مشارکت اقتصادی اجتماعی جمعیت بومی را فراهم می کند .
- تعریف جامعه بین المللی اکوتوریزم (IES) اکوتوریزم عبارت است از مسافرت مسؤولانه به نواحی طبیعی که محیط زیست را محافظت و رفاع مردم محلی را تامین می کند.
- سازمان جهانی گردشگری (WTO) گردشگری طبیعی را این گونه تعریف می کند. نوع از گردشگری که در آن مسافرت به منابع طبیعی – که به نسبت بدون آسیب مانده – با اهداف مطالعاتی و بهره مندی از منظر طبیعت و حیات وحش و با توجه به جنبه های فرهنگی هم در گذشته و حال صورت می گیرد.
بر این اساس اکوتوریست کسی است که برای بهره گیری از طبیعت و جالش های فیزیکی و فکری می پردازد. اکوتوریست علمی به تعامل با مردم بومی علاقه مند است و تسهیلات ساده و بی تکلیف ر ا بر تسهیلات لوکس و تجملی توریستی ترجیح می دهد. (عظیمی، 1393، ص45)
رویکرد توسعه پایدار گردشگری هم سو با پذیرش جهان شمول پارادیم توسعه پایدار در مجامع علمی و تصمیم گیری، از دهه 1990 به بعد وارد گردشگری شد.
توسعه پایدار به معنای توسعه ای هماهنگ و هم سو با طبیعت است و توسعه ای است که نیازهای حال حاضر را برآورده نماید، بدون اینکه توانایی نسل آتی را برآوردن نیازهای خود به مخاطره اندازد. مسلماٌ توسعه ای پایدار بدون لحاظ نمودن اصول حفاظت از محیط زیست و بهره برداری پایدار از منابع طبیعی در برنامه ریزی های گلان امکان پذیر نخواهد بود. به بیان دیگر نگرش برنامه های توسعه نسبت به محیط زیست، روند پایداری توسعه در هرکشور مشخص نموده و لذا توجه منطقی، همه جانبه و فرا بخشی به امر توسعه ای پایدار ضرورت دارد. جی کویس، گارد نرو1987 توسعه پایدار را پاسخ گوی پنج ضرورت داستند:
· پیوند دادن حفاظت محیط با توسعه؛
· تأمین نیازهای اساسی انسانی؛
· دست یابی به برابری و عدالت اجتماعی؛
· تامین خود گردانی اجتماعی و تنوع فرهنگی؛
نگهداری و حفظ یک پارچه گی زیست محیطی؛ اکوتوریست ها پاسخ دهد و حفظ و بسط فرصت های اکوتوریستی برای آینده بپردازد و به جای صدمه زدن به اکولوژی در جهت پایداری آن تلاش ور زد اصولاً ارزش منابع موجود در طبیعت را از دو منظره می توان بررسی کرد.
· از منظر انسان به عنوان اشرف مخلوقات؛
· از منظر کلیه موجودات در جهان؛
اکوتوریزم پایدار توریزم است که از نظر اکولوژیکی پایدار باشد، یعنی به نیازهای فعلی
در دیگاه اول، منابع طبیعی زمانی ارزش دارند که بتوانند مورد استفاده بشر قرار گیرند. در این نگرش ارزش های اجتماعی بالاتر از ارزش های اکولوژیکی قرار می گیرند و بر بهره گیری از محیط، بیش از حفظ کیفیت آن توجه می شود.
در دیگاه دوم، کل موجودات، مدنظر قرار می گیرند و برحفظ نظم طبیعت تأکید می شود. برخی از اکولوژیست ها بر این باور اند که طبیعت نباید صرفاّ به عنوان ابزاری که نیازهای بشری را ارضاء می کند، نگاه کرد، بلکه باید طبیعت را به عنوان موجودیتی دانست که دارای ارزش ذاتی است. باید آن را به عنوان یک هدف و نه یک ابزار تلقی کرد. ارزش ابزاری در تقابل با دیدگاه کل گرا یا سیستمی قرار می گیرد و دید سیستمی با مفهوم اکولوژیکی طبیعت هم خوانی دارد. براساس همین دیگاه توجه به محیط زیست و حفظ کیفیت آن ضرورت می یابد.
وقتی اکوتوریست به عنوان یک عامل خارجی وارد طبیعی می شود، رابطه طبیعی بین پدیده ها تغیر می کند. به نظری زاهدی انسان نیز یکی از اجزای موجود در محیط زیست است و چنانجه به طوری سنجیده و حساب شده با سایر عوامل تشکیل دهنده محیط طبیعی به تعامل بپردازد، نقش مخرب نخواهد داشت. البته نوع و چگونگی تعامل، بسیار تعین کننده است.
اگر انسان از طبیعت، بیش از اندازه نستاند و فراتر از توان جذب و قدرت بازسازی طبیعت برآن تحمیل کند، مشکلی پیش نخواهد آمد. اگر انسان نقش تخریبی اش را به نقش سازنده، محافظتی و حمایتی تبدیل نماید، زمینه را برای تحقیق اهداف اکوتوریزم پایدار فراهم خواهد کرد.
بعضی قوانین اخلاقی صنعت اکوتوریسم قرار ذیل اند.
· برای حفظ و ارتقایی یک پارچگی طبیعی مکان های مورد بازدید تلاش کند.
· به حساسیت های فرهنگی احترام بگذارد.
· در تور، حد اقل میزان ذباله و ضایعات زیست محیطی را تولید کنند.
· محیط طبیعی مورد بازدید خود را تمیز از زمان آغاز، ترک کند.
· آرامش حیات وحش را برهم نزند.
· از محصولات که از حیوانات و گیاهان که در خطر انقراض تهیه می شوند خریداری نکنید.
· با خرید محصولات بومی به اقتصاد محل کمک کنید.
· باورها و اعتقادات سنتی و مردمی منطقه را بشناسید و به آنها به احترام نکنید.
· از مکانهای خصوصی و مردمان عشایر (بخصوص زن ها و کودکان) بدون اجازه عکاسی نکنید.
· به اماکن مقدس احترام بگزارید.
· هر قول را به عشایر و مردمان روستایی ندهید که نتوانید عمل کنید.
· سعی کنید در محیط های روستایی و عشایری پوشش کامل را رعایت کنید. (رضوانی، 1390، ص52)
چنان چه در مباحث گذشته به آن اشاره شد صنعت جهانگردی یکی از مهم ترین فعالیت های اقتصادی در سطح جهان محسوب می شود 10 در صد تولیدات نا خالص جهانی و ده در صد اشتغال جهان را به خود اختصاص داده است. به همین دلیل رقابت تنگاتنگی بین قدرت های بززگ جهانگردی جهان برای بدست آوردن سهم بیشتری از این بازار و جود دارد . در این زمینه کشورهای که راهبردهای مشخص برای توسعه ای جهانگردی دارد، توانسته اند باکسب عنوان بهترین مقصد، سهم بیشتری از در آمدی جهانگردی را بدست آورند.
در آمد حاصل از طبیعت گردی یا اکوتوریزم 20 در صد از بازار مسافرت جهانرا به خود اختصاص داده است و در عرف اقتصادی ملل، در آمد حاصل از این نوع گردشگری به طور عمده برای حفاظت از محیط و امور تحقیقاتی هزینه می شود.
گردش گری طبیعت پدیده تازه است که فقت بخش از کل صنعت گردشگری را شامل می شوند که آثار منفی کم تری به محیط زیست و بافت فرهنگی وارد می نمایند و حتا با تاکید برحفظ محیط زیست منابع طبیعی بر ارزش های فرهنگی و بومی مناطق محلی ارزش می گذارد.
اکوتوریست ها معمولاٌ توریست های هستند که هنجارهای فرهنگی، اجتماعی و مذهبی کشور میزبان را رعایت می کنند. آنها معمولاٌ گرایش ها زیست محیطی بوده و می توانند نقش مؤثری در پالایش آلودگی ها، حفاظت محیط زیست و تبلغ و گسترش فرهنگ زیست محیطی در بین مردم داشته باشند.
به دلیل همین اکوتوریزم در ابعاد زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی سازمان ملل با هدف افزایش آگاهی های عمومی در باره قابلیت و ظرفیت اکوتوریزم به منظور ارتقای استندرد های زندگی جوامع محلی و تشویق به مطالعه و توجه بیشتر به محیط طبیعی، فرهنگی و بومی، سال 2002 را به سال اکوتوریزم اعلان نمودند. کمیسیون توسعه پایدار این سازمان (UNEP) سازمان جهانی توریزم را مؤظف به انجام فعالیت ها در این سال ساخت. هدف از انجام این فعالیت ها، مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینه ای طبیعت گردی، تشخیص و ترویج فرهنگ انواع طبیعت گردی (که درآن از اکوسیستم های در معرض خطر حفاظت می شود ) تقسیم فواید حاصل از این گونه فعالیت ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگ های بومی است. در این سال اولین نشست جهانی اکوتوریزم در کبک کانا دا دایر شد.
سازمان جهانی جهانگردی رشد سالانه صنعت جهانگردی را تا سال 2010 بین ¾ تا 6/7 در صد پیش بینی کرده است که اکوتوریزم با رشد سالنانه 30 تا 40 در صد بالا ترین رشد را در بخش های گردشگری داراست.
جامعه اکوتوریزم (Ecotourism society) یاTES پیش بینی کرده در پایان سال 2010م حدود 50 در صد توریست های جهان را طبیعت گردان یا اکوتوریستان به خود اختصاص می دهند.
برا ورد های TES نشان می دهد طبیعت گردان بسته به انگیزه خود دو گروه سنتی را شامل می شوند. گروهی از طبیعت گردان بدنبال ماجراجویی، دیدار از سرزمین های بکر و نیز توریزم و رزشی هستند که اغلب در مقطع سنی کم تراز 40 بوده و پیش بینی شماری از آنها در محدوده سنتی 19 تا 35 سال قرار دارد. اما گروهی که با هدف لذت بردن از طبیعت و دیدار از حیات وحش و...به اکوتوریزم می پردازند در محدوده سنتی 35 تا 54 قرار دارند (باید توجه داشت که این برسی، اکوتوریزم های بین المللی را در نظردارد. (عظیمی، 1391، ص 58 )
طبیعت گردان در مقیاس ملی و محلی به طوری کلی محدوده ای سنی وسیع تر را در بر می گیرند) اکوتوریست ها ترکیبی جنسی خاصی ندارند و اغلب نسبت جنسی آن ها 50 به 50 است. بررسی های TES همجنین بیانگر آن است که بیش از 80 در صد طبیعت گردان بین المللی دارای تحصیلات عالی هستند. این شمار برای طبیعت گردان علاقه مند به لمس طبیعت و نیز دیدار از جاذبه های آن (به طوری عمده افرادی که برای تغییر حال و هوای زندگی شخصی دست به طبیعتت گردی میزنند) نزدیک به صد در صد است.
اما طبیعت گردان ماجراجو با توجه به آنکه عموماّ جوان می باشند غالباّ دانشجو و یاهم محصلان لیسه ها هستند. براورد ها همجنین نشان می دهد که بیشترین گروهای طبیعت گردان (حدود شصت در صد) سفرهای گروهی را ترجیح می دهند پانزده در صد نیز علاقمند به سفرهای خانوادگی بوده و سیزده در صد نیز اغلب سفرهای خود را به تنهای انجام می دهند. متوسط زمان سفر حدود 50 در صد طبیعت گردان بین 8 تا 14 روز است که بسته به نوع سفر این رقم تغیر می کند. اغلب تورهای شکار در مقیاس بین المللی برای مدت بیش از 20 روز برنامه ریزی می شوند و نیز تورهای ماجراجویانه به 30 روز نزدیک می شوند، با این و جود سفرهایی که در مقیاس محلی صورت می گیرد، در مدت زمانی بسیار کوستاه تر انجام می شود. اما این نکته قابل توجه است. حتی سفرهای تفریحی نیز در مقیاس زمانی کوتاه تری نسبت به طبیعت گردی انجام می شوند که این نکته نقش بسیار مهمی در تحلیل بازار اکوتوریزم دارد.
اکوتوریزم در سطح ملی فرصت های شغلی جدید را ایجاد می کند که حل معضل بیکاری، کاهش نرخ مهاجرت روستایی به کلان شهرها و انتقال آرام نیروی بیکار پنهان بخش کشاورزی به سمت بخش های خدماتی کمک می نماید.
همچنین اکوتوریزم باعث توسعه ای صنایع سود آوری محلی، ارز آوری، تنوع بخشی به اقتصاد محلی ترزیق سرمایه به جوامع محلی و انتقال فرهنگ ها می شود.
طبق آماری جهانی جهان گردی به ازای ورود هرتوریست 2 تا 6 شغل بصورت مستقیم و با احتساب مشاغل ایجاد شده در مقابل هر اکوتوریست 5/1 برابر تعداد مشاغل ایجاد شده به ازای ورود و هر اکوتوریست میباشد. درکل ارتباط معنا داری بین اکوتوریزم با رونق اقتصادی جوامع محل و رفع محرومیت آنها وجود دارد.
امروزه توسعه اکوتوریزم با تاکید بر حضور مؤثر بر جوامع محلی یکی از مؤثر ترین راه های توسعه ای اقتصادی جوامع محلی، کاهش فقر و ارتقای سطح زندگی جوامع محلی است. این موضوع در عرصه بین المللی از اهمیت فوق العاده ای برخورد دار است.
به گونه ای که سازمان های بین المللی وابسته به سازمان ملل متحد نظیر برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) سازمان فرهنگی، علمی و آموزشی ملل متحد (UNESCO) سازمان تجارت جهانی (WTO) نهادهای مردمی و مؤسسات اعتباری بین المللی بخش عمده ای از بودجه های خود را به پروژه های مرتبط با توانمند سازی جوامع محلی اختصاص داده اند. (عظیمی، 1391)
کهمرد شرقاّ به کوها و دره های تاله و برفک والایت بغلان غرباّ به والسوالی یکه و لنگ والایت بامیان شمالاّ به والسوالی روی دوآب والایت سمنگان و جنوباّ به والسوالی سیغان والایت بامیان اتصال دارد این والسوالی در قدیم جزلاینفک بامیان بود.
بعد ها الی اکنون بحیث یک والسوالی مستقل مر بوط والایت بامیان می باشد آب دریای آن از دره آجر قسمتهای غربی دره کهمرد می براید و در دوآب میخ زرین یعنی آخر قسمت شرقی این والسوالی به دریای بامیان یکجا می گردد. مسیر دره تاله و برفک را طی نموده و اخیرا به دریای اندراب یکجاشده و به دریای آمو میریزد .
این والسوالی به شکل دره پرخم و پیچ میان کوهای سر به فلک به طول زیاده از 100 کیلومتر به استقامت شرق و غرب به شمول دریاچه ها و مناطق حاشیوی به شکل دره های نسبتاّ وسیع افتیده و دارای ایلاقها و چمشه سارهای قابل دید و ملاحظه، تفریح و سیاحت و هم چنان برای تربیه حیوانات نیز مساعت می باشد. اکثرا مردم هم جوار در آوان بهار و تابستان راهی آن دیار می گردد که این فرهنگ قدیمی در قوت روابط اجتماعی رول بس عمده را ایفامی نماید.
به نوشته بصیراحمد دولت آبادی کهمرد درسال 1387 هجری ش دارای 3253 کیلومتر مربع مساحت بوده که درآن 97 قریه واقع شده و در حدود 37400 نفر نفوس دارد و به زبان دری صحبت می نماید 95 فیصد مردم آن تاجیک تبار بوده 5 فیصد آنرا برادران پشتون، هزاره و سادات تشکیل می دهند. اما قرار احسایه اخیر ملل متحد و به نوشته خبرگان محل کهمرد تقریباّ به تعداد 9000 فامیل واجد شرایط بالای سن 18 سال و به تعداد بلند تراز 63000 شصت وسه هزار نفوس در این والسوالی سکونت دارد.
از گذشته ها کهمرد برا ی بهبود امورات اجتماعی و مردمی به یازده جمع تقسیم و هر جمع متشکل از قرای همجوار تنظیم گردیده بود اما در عصر حاضر در این والسوالی 61 شورا ی محلی تشکل گردیده که همواره تصامیم مردمی نیز از طریق همین شورا ها به بحث گرفته می شود. (بابه جان سیغانی، 1387، ص 52)
این دره یکی از مناطق تاریخی و سرسبز کشور بوده و دارای اکوسیستم خاص می باشد. دره آجر در والسوالی کمهرد موقیعیت داشته و تقریبا 75 کیلومتر از شهر بامیان فاصله دارد، قسمتهای غربی آن ( ساحه تحفظ شده یا قابل تحفظ ) مربوط به والسوالی سیغان و یکه ولنگ قرارگرفته است، و قسمت های شرقی آن در والسوالی کهمرد قرار دارد، پودینه تو نقطه تقاطع هردو قسمت می باشد، رسیدن به ساحه از طریق دوآب میخ زرین (یعنی قریه که در حدود 290 نفر در آن زنده گی می کند و از ساحه تحفط شده در حدود 40 کیلومتر فاصله دارد، پولی که در والسوالی کهمرد موقعیت دارد قبلا توسط حکومت کنترول می شد که صرف آنانکه اجازه نامه دخول به ساحه را داشتند می توانست عبور کند.
در جریان جنگ مسیر اصلی این ساحه محدود شده و پول مذکورکه در بالای دریا قرار داشت به کلی تخریب شده است، در سالاهای اخیر نسبت پراکنده این ساحه توسط قومندانان مختلف محلی غصب شده و راه خامه آن که در جریان سال از آن عبور کرده می توانیست نسبت امنیت خراب مسدود شده است، با آنهم راه دیگر وجود دارد که صرف جیب های قوی می توان از آن عبور نماید، ساحه تحفظ شده یا ریزرفی با همان ظرفیت قبلی خود دارای سیستم مخابراتی و تلفن با دوآب، میخ زرین ارتباط داشت اما فعلاٌ این سیستم ها همه مفقود گردیده و دست درازی های نیز صورت گرفته است. (سیدمحمد ، 1387)
این منطقه یک دره باریک بوده که از سنبق قلعه شرع شده و به دهقان قلعه ختم میشود، ساحه حفاظت شده آن از دهقان قلعه شروع شده و بطرف شمال غرب و جنوب بامیان ادامه دارد، دره های شناخته شده آن عبارت اند از دره لکلکه، دره چهلتن، دره جوزری، دره پودینه تو، دره غوغاسار و قلاتو می باشد. زیارت چهلتن سرحد را بین دو منبع آب که در دره چهلتن میریزد می سازد ساحه حفاظت شده آن در حدود Ha40000 بوده که مختص به ساحه تحفظ حیات وحش دریک ساحه کوهستانی بوده که بسیاری سالها از سیستم های خاص تحفظی برخورد دار بود و علت آنهم داشتن خصوصیات بارز و سشکارگاه سلطنتی بوده است، سطوح مرتفع اعظمی آن 800 متر بوده که به شکل تیغه ای و تپه ای از غرب به شرق طول کشیده و بعضی از قلعه های آن تا حدود 3800 متر رسیده که توسط کوهای پوشیده از بته ها تا حدود 3200 متر ارتفاع دارد. دره جوزری این ساحه را از شرق بغرب احاطه کرده است، قرن ها قبل دره آجر مسیر خود را از دره های نرم و پیچ خورده آهکی بطرف پایین تغیرداده و یک دره پیچ خورده و باریک را تشکیل داده است. ( سیدمحمد، 1387)
در سالهای گذشته سالانه صد ها توریست از این دره دیدن می نمودند، عواید خوبی از این درک به حساب دولت و شرکتهای تمویل کننده مصادره میشد، در آن سالها توریستان از بخشهای مختلف (ماهیگیری، کرایه اطاق، کرایه خیمه وکشتن آهو) پول می پرداختن که این پول ها رول مهم و کلیدی را در اقتصاد محل بازی می کردند.
و مردم اطراف آن با آرامش خاطر به دولت همکاری نموده و از عواید که نصیب شان میشد بهره می گرفتن. اگر این دره دوباره احیا و تحفظ نگردد صرف نامی از آن باقی خواهد ماند. عوامل که باعث تخریب این ساحه گردیده است:
1- نادیده گرفتن قوانین ساحات حفاظت شده .
2- تبدیل ساحات حفاظت شده به زمین های زراعتی .
3- شکار به رحمانه حیوانات وحشی و پرنده گان.
4- قطع درختان در ساحه حفاظت شده و کوه ها و تپه های اطراف آن .
5- عدم آگاهی مردم از ارزش حفاظت از این ساحات .
6- عدم توجه حکومت به ساحات حفاظت شده.
7- ماهیگیری توسط موادهای منفجره و مرمی.
8- تبدیل ساحات علفی و سبز به ماشی جر.
9- نبود قانون مدوین درباره حفظ ساحات طبیعی.
پیکر سخت و بی جان صخره ها، خیزدایمی و فصلی رود خانه ها و ریزش آب شارها در پیچ و خم منحنی شکل، درختان که در شبهای تند و ملایم، شاخه به شاخه یگدیگر آرامیده اند. عطرگیاهان دارویی وگل های رنگارنگ وحشی در حفره های عمیق و طولانی این سرزمین کوهستانی منظره تکراریست و از همین روست که سرزمین دره ها نامیده می شده دره هایکه با زیبای خیال انکیز در پیچ و خم کوهای مرتفع و سخت امتداد یافته است.
عوامل تخریب چون کر ما زدگی، فرسایش یخ چالها، حرکت سنگها و...دره ها را پدید می آورند. شکل دره ها و تنگه ها به عوامل گوناگونی از قبیل شرایط اقلمی، جنس سنگها، وضعیت زمین شناسی، سرعت شیب و مقدار آب و...بستگی دارد.
دره ها و تنگه ها به دلیل جاذبه های طبیعی خیال انگیزی که دارند از عوامل جذب اکوتوریست محسوب می شوند که خوش بختانه در ساحه حفاظت شده دره آجر دره های زیادی با ویژگی های جغرافیایی و طبیعی بمانند وجود دارند، به گفته یکی از باشنده کان والسوالی کهمرد در این باره می گوید:
دره جوزری که از طرف شرق به غرب امتداد پیدا نموده و در آخر بشکل مار پیچ دو باره به نحویی به ساحه اصلی خود بر می گردد. این دره در مرحله آغاز ارتفاع آن کم بوده و در آخر زیاد می شود شاخه هایکه از طرف شمال شرق و شمال غرب آن جدا میشود قرار ذیل اند: دره لکلکه ، دره سیاه خوال دره ثمر، دره سنک کشک و دره پودینه توجدا شده است.
دره هایکه از طرف جنوب غرب آن مشتق شده است، دره دلده میروم، دره دیوخنه، دره دروازه و جهلتن می باشد. که دره ها مملو از جنگلات و بوته زارها بوده که زیبای این دره را چند برابر نموده و سبب جذب بیشتر اکوتوریستان و طبیعت گردان می شود که بد بختانه نا امنی ها و جنگها پی درپی سبب تخریب ساحات اکوتوریستی و کم توجهی دولت و مقامات ذیربط شده است بی نظمی و هرچ مرچ سبب عدم کنترول دولت از ساحات و مناطق تحت حفاظت شده است.
و مردم ساحات مر بوطه بدون کدام هراس و ترس از دولت و در نظر نگرفتن مناظر زیبای طبیعی و مفاد آن از چوبها بخاطرگرم نمودن منازل شان آنها را قطع نموده از زیبایی های اکوتوریستی این ساحه می کاهد و سبب کاهش توریستان در دره آجر شده و اگر این عمل ادامه پیدا کند و جلو این خود سریها گرفته نشود خطر نابودی جنگلات و ساحات سبز طبیعی و اکوتوریستی دره آجرحتمی پنداشته می شود.
به زودی هیچ منطقه ای در جهان خالی از جهان گرد نخواهد ماند حتی قطب شمال و جنوب و فضا امروز، سفر و صنعت توریزم تصویر روشن از دهکده جهانی است.
از سوی دیگر گرایش به طبیعت و مناطق سبز و دیدنی شدیدتر می شود و اکوتوریزم جای خود را باز و بازتر می کند و مسافرت به مناطق بکر و وحشی جهان داو طلبان بسیاری به خود اختصاص داده است. دره آجر که منطقه و سیعی پوشیده از درختان و درختچه های گوناگون و گونهای علفی است که همرای جانوران وحشی نوع اشتراک حیاتی، و گیاهی و جانوری را به و جود آورده است.
هوای جنگل مطبوع و معتدل است که سبب پاکی هوا می شود کربنیک هوارا می گیرد وآکسیژن و بخار را افزایش می دهد و از فرسایش خاک جلوگیری می کند که خوشبختانه دره آجر مملو از جنگلات و بوته زارها می باشد. به نظر یکی از باشندهای سیغان جنگل های این دره تقریبا واحدی را تشکیل می دهد که از ترکیب انواع درختان چون درخت ارچه، غوش، سیلبی، انگورگ، چکه، قره قد، لوله قوشا زرگ، کرکر، ایرغی و...به وجود آمده و به عنوان یک ساحه حفاظت مناسیب پنداشته می شود که از لحاظ اکوتوریستی یک منطقه بسیار زیبا و دیدنی را ایجاد نموده است.
هرگاه یک توریست به این ساحه جنگل زار رفته و جنگلات صنوبر مانند آنرا تماشا کند آمدن دوباره توریستان ضمانت می شود. و همچنان جنگلات از لحاظ درآمد برای دولت و تولید محصول پر ارزشی به نام چوب و همچنین در امراشتغال زایی به نحومطلوبی نقش ایفا می کند.
بدبختانه بخاطر کم توجهی دولت و ارگانهای ذیربط مردم محل ازجنگلات به شکل به رویه بخاطر سوخت و کرم نمودن منازل شان جنگلات را قطع نموده به خانهایشان می آورند که اگرجلو این خود سریها گرفته نشود به ساحات سبز و جنگلی آن آسیب جدی خواهد رسید بعضی افراد مورد را ذکر می کند که چوپانها و بچه های خورد بخاطر خوش گذرانی و کرم نمودن شان جنگلات را آتش زده که این عمل سبب آتش سوزی گسترده شده و جنگلات زییادی را از بین می برد و شخص سوزنده بدون کدام ترس از عمل ناهنجارش به آتش سوزی نگاه نموده و از آن لذت می برد.
دره آجر به عنوان پناهگاه حیات وحش با مساحت بیست هزار جریب در والایت بامیان والسوالی کهمرد موقعیت داشته که قبلاٌ من حیث شکارگاه سلطنتی محسوب می شد از نظر تنوع حیوانات وحشی مخصوصاٌ آهوان، مقام اول را در افغانستان دارد که به گفته یکی از باشنده آجر حیوانات ذیل در این ساحه موجود است. غژگاو، پلنک خطدار، شغال، شغور، دلده خپک، موشهای وحشی، خرگوش های صحرایی تبرغان، روبا، گرگ، پیشگ، خرس؛ سیاگوشگ و آهوکه قرار ذیل معرفی می شود.
غژگاو: این حیوان که در گذشته از والایت بدخشان به دره آجر منتقل شده بود کاملاٌ نا بود شده است.
پلنگ خطدار: این حیوان گوشت خوار در دره های آجر بسیار به ندرت دیده شده است که رو به انقراص است.
شغال: این حیوان در ریگ زارها، تپه ها و در تابستان در کوه ها نیز یافت می شود.
شغور: اکثرا در نزدیک خانها و کوها دیده می شوند.
دلده خپک: این حیوان در کوهای آجر دیده شده و بخاطر پوست آن مردم این حیوان را شکار می کند که رو به انقراض می باشد.
موش های وحشی : این حیوان در زمین های پست و در ساحات کوهستانی دره آجر موجود است.
خرگوش صحرایی: این حیوان درساحه حفاظت شده آجر بسیار زیاد پیدا می شود ولی به اثرشکار نمودن مردم محل به نا بودی مواجه می باشد.
تبرغان : به دره های کوهستانی آجر دیده شده است.
روبا: این نوع حیوان بسیار زیاد در بیابان و نزدیک خانه ها آجر و دیگر ساحات کهمرد موجود است. که بخاطر پوست این حیوان آنرا شکار می کند که به خطر نا بودی مواجه است.
گرگ : در اکثر ساحات و بیابان های دره آجر موجود بوده .
پیشک:
خرس :
سیاکوشگ :
آهوی این منطقه بدوقسم است 1- آهوی مغلی: این نوع آهو مقاومت آن به تغیرات اقلیمی زیاد بوده تمام فصول سال در این ساحه حفاظت شده موجود است.
2- آهوی سرخ : نوع سرخ این آهو به تغیرات اقلیمی مقاومت زیاد نداشته بدین لحاظ مهاجر می شوند مهاجرت آنها در زمستان از ماه ثور و جدی به مناطق گرم سیر(مزارشریف، بغلان وسمنگان ) صورت می گیرد. و درماه حمل این آهو سرخ دو باره به ساحه حفاظت شده آجر بر می گردد به گفته یک تن از با شنده گان این ساحه تا دوره ظاهرشاه که ساحات تحت مراقبت جدی بوده و از تمام ساحات آجر بدورستی محافظت می شد آهوان این منطقه به 20000 بیست هزار می رسید و حال به اثر جنگهای پی در پی و نبود برنامه بخاطر حفاظت از ساحات اکوتوریستی آجر سبب این شده که آهوان این دره به 50 – 150 آهوکاهش یابد و مردمان این محل از این بی برنامه گی استفاده نموده حیوانات را شکار می نمایند اگر دولت ومسؤلین در باره توجه جدی نکند خطر نا بودی این حیوان حتمی است.
و هم چنین در باره پرنده های دره آجر می گوید: آجر باداشتن تنوع حیات انواع پرنده ها را به خود جاداده است این پرنده ها جون: باز باشه، لاشخور، شاهین، کبک دری، عقاب، قاز، بلبل، بودنه، قمری، هدهد، کبک زرین، کفتار، زاغ، شیشی کوجران، اله پر، سیابال، لکلک، مرغ آبی و...پرنده ها موجود است.
چشمه های خروشان و سر سبز، با زمزمه دل انگیز که درهم نوایی بانسیم، موسیقی زنده طببعت را درکوش گیاهان و درختان می نوازد. تقریبا هیچ جاذبه طببعی و تاریخی وجود ندادر که در حاشیه ای آن رود یاچشمه نباشد.
همواره ازدل جنگل ها و باغها و مناظر افسون گر طببعت، عبور دل فریب و منحنی شکل رود خانه ای مشاهده می شود. از این گذشته بزرگ ترین تمدن های جهان چون تمدن بین النهرین میان رودهای دجله و فرات، تمدن مصر میان رود نیل و تمدنهای افغانستان درکنار آمو دریا، هیرمند، کابل رود و هریرود شکل گرفته است.
بنابر این شناخت منابع در یک منطقه یعنی شناخت جاذبه ها و آشنایی با تاریخ و تمدن آن برای مثال ماهی گیری در جهان علاقه مندان فراوانی دارد. وشنا در فصول گرم تابستان ...پس در هرکجا آب می رود زندگی در جریان است. و یکی از نموهای آن چشمه جهلتن است که در قسمت غربی والسوالی کهمرد در دره آجر چشمه است با آب عظمی با صدای ملایم از درون یک صخره بیرون می زند، مقدار آب آن بین 10-14 آسیاب سنگ تخمین شده است. این چشمه که بنام "چشمه چهلتن"یاد می شود، آن قدر زیبا و دیدنی است که می توان آن را یکی از شگفت انگیز ترین شاه کارهای طببعت به شمار آورد.
محمد بن ایوب الحاسب از نویسنده گان قرن چهارم هجری در صفت آن می گوید:"دیگر به حد بامیان چشمه است بزرگ و آبی از وی می آید و آواز از آن بیرون آید، پنداری صدای رعد است و هرگز نبود که آن آب نجوشد و نحیب آن بانگ نکند."لازم به تذکر است که درسال 1956م در اثر زلزله و حشتناکی شگافهای متعددی در صخره ای که چشمه آن فورا می کرد به و جود آمد. از آن تاریخ به بعدآب این چشمه از چند نقطه خارج می شود و از فوران و غرش آن اثری باقی نمانده است.
در قسمت های مختلف این دره از جمله در قسمت اول آن به اثر حوادث طببعی مانع ایجاد شده که آب شکل کودال را به خود گرفته است که برای ماهیگیری و آب بازی بسیار مناسیب است و مردم کهمرد سالانه بخاطر آببازی و ماهیگیری به آنجا می روند بعضی افراد با برقی نمودن آب و مواد های منفجره ماهی گیری می نماید. اگرجلو این شیوه گرفته نشود ماهی های آجر نا بود خواهد شد.
ما نباید فراموش کنیم که مهم ترین ثروت ملی خویش یعنی آب شیرین را از دست می دهیم در صورت که با احداث سده و مانع تجمع این آب و با دایر نمودن امکانات توریستی و ورزیشهای آبی در کنار این رود خانه (جهلتن آجر) زمینه جذب گردش گران داخلی و خارجی را فراهم آوریم، علی رغم اینکه دره آجر با داشتن طبیعت باشکوه کوهستانی و دره های سر سبز و صدای زیبای افسون گرانه ی دیگر نیز وجود دارد اگر از این سرمایه های ملی به شکل احسن آن استفاده شود بدون شک تغیرات خوبی اقتصادی خواهی داشت. (حیدری، 1386، ص 27)
جنانچه در بخش اول یافته های تحقیق اشاره شد امروزه یکی از مهم ترین شاخصه های جذب گردش گری، وجود منابع طبیعی هرکشور محسوب می گردد که موجب شده تا اصطلاح جدید (اکوتوریزم) مد نظر بسیاری از محققان و پژوهش گران صنعت گردش گری قرار گیرد.
علاقه مندی افراد و گره ها برای استفاده از مواهب زیبای طبیعی با توجه به زندگی های ماشینی و مدرنیته شهری امروزی باعث گردیده تاجهان گردان از هر نوع آن ، چه داخلی و چه خارجی نکاه ویژه ای برای استفاده از قضایایی داشته باشند که دارای این گونه منابع می باشد تا حتی الامکان بتواند خستگی های ناشی از فعالیت های هفتگی خویش را از تن بزدایند.
ثروت های طبیعی و جاذبه های اکوتوریستی یکی از شاخصه های مهم توسعه ای اقتصادی و اشتغال زایی درجهان می باشد. دره آجر با داشتن قابلیت بالا تنوع حیاتی و طبیعی جاذبه ها را در خود داشته از انواع حیوانات و جنگلات گرفته تا پرنده های گوناگون را در خود جا داده است.
در نتیجه گفته می توانیم که جاذبه های طبیعی رکن اساسی برای اشتغال زایی و بالا بردن در آمد سرانه کشور است که دره آجر قابلیت خوبی در عرصه اکوتوریستی و جاذبه های طبیعی دارد که در دوره های گذشته یعنی ظاهرشاه پادشاه افغانستان به حیث ساحه حفاظت شده و پارک شاهی محسوب می شود. و در این ساحه سهولت های زیادی برای جذب توریستان در نظر گرفته شده بود و در مقابل خدمات ارایه شده از توریستان پول زیادی نصیب دولت و شرکت های اجرا کننده تور(افغان تور) می شد. در حال حاظر این ساحه حافظت شده به حال خودش رها شده هیچ توجه از طرف مقامات دولتی و شرکت های خصوصی صورت نگرفته است.
ساحات که برای خدمات ساخته شده بود کاملاّ تخریب شده، حیوانات وحشی آن نیز به اثری جنگهای داخلی و کم توجهی دولت از ساحه فراری کشته یا رو به انقراص است، جنگلات ساحه حفاظت شده آجر نیز آسیب های شدیده که مردم به خاطر نداشتن آگاهی های درست از مفاد جاذبه های اکوتوریستی جنگلات را قطع نموده به خاطر کرم نمودن منازل شان استفاده می کنند اگر بخاطر شناسایی و سهولت های خدماتی پلان عملی در دست گرفته نشود ضرر آن جبران نا پذیر خواهد شد.
در جریان 20 سال گذشته هیچ تدابیر حفاظتی صورت نگرفته است فقت یک تحقیق که روی کاغذ مانده توسط اداره تحفظ محیط زیست افغانستان درسال 1999م با همکاری مالی سازمان جهانی حفاظت از طبیعت اولین پرگرام سروی و ارزیابی دوباره آجر و بند امیر را انجام داد که متأسفانه روی کاغذ مانده و هیچ توجه دیگر صورت نگرفته.
· انکشاف و تطبیق قوانین ساحات حفاظت شده برای تنظیم بهتر و همه جانبه .
· احیای مجدد ساحه و ایجاد تدابیر تحفظی.
· منع و جلوگیری از شکار و مداخلات انسانها در ساحات حفاظت شده .
· احیای مجدد جنگلات و تنظیم آبریزه ها در داخل و تپه های اطراف آن.
· روشن ساختن اذهان عامه در اطراف ساحات حفاظت شده .
· جلو سگیری از غصب و شخصی سازی زمین های مربوط به این ساحات و منع کلی چرش حیوانا توسط اهالی در ساحه .
· ایجاد سیستم تحفظی مردمی .
با در نظرداشت نکات بالا هر زمانیکه ساحات متذکره تنظیم گردید و شرایط خوب پناه گاه طبیعی در آن مهیاشد به یقین کامل که حیوانات وحشی ایکه در کوه های اطراف آن زندگی میکنند دوباره به ساحه مذکور آمده و تولید نسل مینماید.
س
1- رضوانی، دکتر محمد رضا. توسعه گردشگری روستایی. محل نشر: مطبعه اکبر، نوبت چاپ دوم: سال 1390
2- سیغانی، الحاج قاضی بابه جان. قلب خاموش افغانستان. محل نشر: کابل، سال چاپ(1387 )
3- عظیمی، محمد عظیم. اکوتوریزم در افغانستان. محل نشر: مطبعه کاروان، سال چاپ (1391)، انتشارات سراج وانتشارات صبح امید.
4- عظیمی، محمد عظیم. جغرافیایی والایت بامیان. محل نشر: مطبعه کاروان، سال چاپ (1391)، انتشارات سراج و انتشارات صبح امید
دانشگاه: بامیان
فهریست مطالب
طبقه بندی جاذبه ازنظربعضی ازدانشمندان
گردشگری در طبیعت (طبیعت گردی):
تفاوت گردشگری طبیعت گردی وزیست محیطی
محیط و جاذبه های تاریخی وطبیعی
مدیرت منابع طبیعی برای گردشگری
معرفی دره ککرک ؛تماشاگه خیال انگیز
صنعت توریزم به اقتصادبامیان مبدل مگدد
صنعت توریزم به عنوان صنعت پویا باویژگی های توسعه مدارانه ی خود ،بخش مهیمی ازفعالیت های تولیدی رادرجهان پیشرفته وروبه رشد به خود اختصاص داده است وهمواره این صنعت عامل برای بهبود وضع اقتصادی است .زیرا تعین آثارصنعت توریزم براقتصاد این امکان را فراهم می سازد تابه نقش بسیار مهم آن درپشرفت وضع اقتصادی پی برد ازجمله اینکه باتوسعه فعالیت های جهانگردی زمینه لازم برای ایجاد اشتغال فراهم می شود .که این امربرای کشورهای که با جمعیت جوان وجویای کارمواجه هستند بسیار مفید است .بیشتر متخصصین وصاحب نظران براین عقیده اند که صنعت توریزم ،بزرگترین وگسترده ترین صنعت خدماتی درجهان است که باتوجه به تحقیقات انجام شده به این نتیجه رسیده اند که این صنعت درسالهای آینده منبع اصلی درآمد اکثر کشورهای دنیا خواهد بودامروزه گردشگری یکی ازبزرگترین بخش های اقتصادی دربسیاری ازکشورها به شمارمی رود. باتوجه به جاذبه های همان کشوریامنطقه زیرا درآمد که ازطرف گردشگران عاید حال همان کشوریامنطقه می گردد بستگی دارند به جاذبه های آن بنآباید جاذبه ها مدیریت گردد وساکنین احترام آن راداشته باشند زیرا گردشگران برای بازدیدازنقاط مختلف دارای انگیزه های متفاوتی هستند واردکشورمی گردد که این دلایل وانگیزه ها عبارت است از استفاده ازآب وهوای مطبوع، مناظرلذت بخش، تفریح وتفنن ،ماهی گیری وقایق رانی، ورزش های آبی ودریا نوردی، کوهنوردی، اسکی، استفاده ازآبهای معدنی، زیارت واماکن مقدسه، بازدید ازمیراث های تاریخی وآثارباستانی، نمایشگاه های مختلیف اقتصادی، آشنایی بامیراث های فرهنگی وشرکت جستن دراعیاد ومراسیم ملت های مختلیف جوامع سیاسی وکنگره ها ....هریک ازمسائل فوق به طورانفرادی یاجمعی میتواند دلیل باشد برای امرسفرجهان گردی. انسان به لحاظ این که نمی تواند برخی ازنیازهای خودرادرمحل اقامت دائمی خودبرطرف سازد نه ازروی اجباربلکه ازروی عشق وعلاقه اقدام به سیروسیاحت می کند تابتوان آنچه رامد نظرشان بوده بدست آورد. فعالیت کانون های توریستی پدیده تازه نیست، بلکه مدت هااست که مراکزآب های معدنی، حوزه های ورزشی زمستانی سواحل زیبا وآفتابی درجلب توریست سهم شایسته ای دارند. بدین سان که یک کانون توریستی همواره درکناریک چهره ی دلپذیرویاشفابخش طبیعی پامی گیرند وتوسعه می یابد. برای نسل جدید که حرکت های دسته جمعی توریستی ازمشخصات آن است کانون های قدیم جلب توریست بلکه نسل تازه به ویژه بعد ازجنگ جهانی دوم به سرزمین های کانون جدید توریستی روی می آورندکه نمونه ازاین کانون هارا میتوان درنواحی مدیترانه ای، حوزه دریای کارائیت، حوزه آسیای جنوب شرقی، خاورمیانه، حوزه دریا پنجگانه درآمریکای شمالی، وحوزه کوهستانی آلپ، حوزه اوقیانوس اطلس وآرام، حوزه مدیترانه پورجاذبه ترین بخش توریستی دنیا را تشکل می دهند، آب وهوای مدیترانه دارای فصل بارندگی درزمستان ویک فصل خشک وآفتابی درتابستان است، بااین آب وهوا، درجنوب اروپا انواع ورزش ها به ویژه فوتبال، تنس، مسابقات اتومبیل رانی ، اسپ سواری وتفریحات ساحلی پای می گرند وهمه زوایای زندگی رامتاثر می سازد. همان طورکه پس ازجنگ جهانی اول ودوم رامد نظر بگریم بعد ازاین جنگ ها سالیان ملیونها نفرازنواحی مختلیف توریسی دنیا بازدید به عمل می آورندازجمله این دلائل رونق این بخش افزایش روزهای تعطیلات افزایش درآمد وافزایش طول زندگی می باشند.پس ازسنین بازنشستگی توسعه وتکامل روزافزون صنعت هواپیمائی وارتباط جهان است. به نظرمی رسداین صنعت دررتبه اول صنایع جهان قرارگیرد موضوع توریزم یکی ازعناصر مهم درترکیب اقتصادی وفرهنگی کشورها محسوب می شود .افزایش تعدادجهان گردان داخلی وخارجی باتوجه به دلائل مورداشاره ازسالی به سال دیگرافزایش چشمگیرتروافزون ترمی شود .
البته توجه باید داشت که سهم عمده ای ازگردشگران (%60)جذب کشورهای اروپایئ می شود که این امربه دلیل وجودجاذبه های گردشگری وشناساندن ومعرفی آنها به مردم بااستفاده ازتبلیغات گسترده است همچنین برنامه ریزی های دقیق در ارتباط بااماکن اقامتی وپذیرایی نظیر هتل ها، متل ها، ورستورانت ها، همچنین وضعیت حمل ونقل مناسب است.
بنا براین ما درولایت بامیان چیگونه بتوانیم که سالانه تعدادی زیادی ازگردشگران را جذب کنیم که سبب ازبین رفتن این همه بیکاری درولایت ما شود وازکدام طریقه بتوانیم ما گردشگری را درسرزمینی که هنوز توریسم را نمی شناسد آنرا به خارجی ها که قصد دارد به بامیان بیاید بشناسانیم که بامیان دارای چی جاذبه های است وچیگونه وازکدام راه وطریقه ما بتوانیم سالانه شاهد تعدادی گردشگران بیشتردراین ولایت باشیم .
انسان ها طبیعتآ جستجوگراست همواره درپی دانستن اشیا وپدیده ها است کوشش میکند که تاحد توان درباره اشیا وپدیده اطلاعات کسب کند وکسب اطلاعات فرق میکند میتواند به رویش علمی باشد یاغیرعلمی، اگراین پروسه به شیوه علمی دنبال شود محقق ناچاراست که مسئله مورد مطالعه را درقالب یک یا چند سوال مطرح کند. لذا موضوع که من میخواهم درمورد آن به تحقیق بپردازم تحت عنوان عوامل موثر درتوسعه توریسم دربامیان است ونمونه این عوامل ایجاد هتل های دربامیان است . برای انجام هرکارنیاز به راهنما است که انسان را عاجل تر به هدف میرساند گویا همین راهنما یا سوالات تحقیق است که برای محقق انگیزه تحقیق را ایجاد میکند ومحقق طبق آن کارهای تحقیق را پیش می برد یا بطورخلاصه تهداب هرتحقیق علمی راهمین سوالات تشکیل میدهد، برای این کارما به راهنما نیاز داریم که ما ازابتدا تا انتها به طوردرست راهنمای کند که راهنما یا سوالات تحقیق قرارذیل است:
سوالهای اصلی:
Ø عوامل وراه های موثر توسعه توریسم دربامیان کدام ها اند؟
Ø آیا ایجاد امکانات رفاهی مانند هتل ها دربامیان میتواند باعث جذب گردشگران بیشترشود؟
سوالات فرعی:
ü آیا جاذبه های موجود دربامیان میتواند باعث جذب گردشگر شود؟
ü آیا تاسیسات زیربنای دربامیان میتواند باعث رشد گردشگری شود؟
ü تبلیغات ونشریات درمورد جاذبه های بامیان موثر واقع خواهد شد ؟
ü حکومت مرکزی چی نقشی درمورد توسعه توریسم دربامیان دارد ؟
ü آیا وجود هتل های معیاری خود به تنهایی میتواند باعث جذب گردشگران وتوسعه توریسم دربامیان شود ؟
واضح است که انجام هرکاربراساس یک ضرورت انجام می شود تا ضرورت نباشد کارصورت نمی گیرد ونیاز عامل انجام هر کار است. صنعت توریزم یک صنعت نوظهور است که نیاز بیشتربه تحقیق دارد خصوصا درافغانستان که دیگر راه های توسعوی به اثرجنگ های چندین دهه ای برویش مسدود گردیده ونمی تواند ازمعادن وذخایر ،وعناصر گرانبهای دیگر استفاده کند چون استفاده کردن معادن نیاز به سرمایه کلان دارد که درافغانستان بعید به نظرمیرسدکه به زودی ها از این نعمات اش استفاده کند بنا براین بهترین گزینه که نیاز به سرمایه گذاری کلان هم ندارد رشد گردشگری به طور کل درافغانستان وبه طور خاص دربامیان است .بامیان که دارای جاذبه های گوناگون طبیعی ،فرهنگی و... است ولی با وجود این جاذبه ها هنوز تعدادی محدود گردشگردارد درحالیکه هنوز تعدادی زیادی از مردم داخل کشور آگاهی کاملی ازجاذبه های بامیان ندارد و اوقات فراغت خود را درخارج از کشور سپری می کند چون این افراد آگاهی ندارد که بامیان هم دارای بهترین جاذبه ها است .همچنان سالانه تعداد گردشگران کشور های چاپان ،ایران و... به بامیان می آید ولی تعداد شان کم است پس ما باید کدام راه های را پیش بگیریم که بتوانیم سالانه گردشگران بیشتری را جذب کنیم ،این نیاز به تحقیق دارد که با وجود این همه جاذبه های منحصر به فرد بامیان چرا شاهد کمترین گردشگر هستیم وچی عواملی را باید ما پیش بگیریم که تعداد زیاد گردشگر داخلی وخارجی داشته باشیم وهمان عواملی که باعث تقویت توریزم دربامیان میشود را باید شناسایی نموده وبه بلند رفتن اقتصاد محلی وخانوادگی خود کمک کنیم واضح است هرقدر روی این موضوع تحقیق صورت گیرد جوانب وزوایای که گنگ است واضح میشود این تحقیق میتواند تا حدتوان ازنگاه تیوری وعملی کمک کننده برای برنامه ریزان گردشگری بامیان باشد. وهمچنان یک آگاهی کامل ازراه های موثر توسعه توریسم درذهن محقق می ماند.
همواره تلاش انسانها هدفمندانه بوده همه فعالیت های انسانها براساس هدف صورت می گیرد. هیج فعالیت بشربدون هدف نبوده هدف زیربنای هرکاراست که برای رسیدن به آن تلاش می کند. لذا اهداف این تحقیق قرارذیل است.یکی ازاهداف تحقیق هذا تکمیل پروسه تحصیلی است که مطابق قانون تجصیلات عالی افغانستا ن یک محصل درآخردوران تحصیل اش یک اثرازخود برجای بماند درغیرآن صورت بدون پایان نامه برای محصل مدرگ داده نمی شود.هدف دیگرازانتخاب این موضوع روشن ساختن راه ها وعوامل است که میتوان با شناسایی همه جانبه این عوامل گردشگری را دربامیان رشد بدهیم وشناسای این راه وطریقه یک خطی باشد برای برنامه ریزان توریسم دربامیان وهدف نهایی من این است که با روشن نمودن این راه ها بتوانیم بزرگترین کمک برای مردم این ولایت کرده باشم ومردم این ولایت روزی شاهد سرازیر شدن انبوع از گردشگران داخلی وخارجی باشد وهمچنین راه را برای تحقیق کنندگان دیگر درا این رابطه باز کنم امید وار هستم که کسانی دیگری دراین رابطه تحقیق کند واشتباهات من را اصلاح نماید وبزرگترین شاهکاری درحق این مردم که سالها محروم بوده نماید.
روش راه رسیدن به هدف است وبرای رسیدن به هدف باید کوتاترین روش را برگزید. هرکاری ازخود روش خاص دارد واگربراساس همان روش انجام نشود کاربه شکل نورمال پیش نه خواهد رفت. این روش است که به کارها وفعالیت های بشرنظم ایجاد میکنند. بنآ درین رساله ازروش کیفی کارگرفته شده است که روش کیفی متکی به روش های کتابخانه ای وساحوی است وبیشترازروش کتابخانه ای ودرکنارروش کتابخانه ای ازروش ساحوی(مشاهده،پرسشنامه ومصاحبه) نیزکارگرفته شده است. ودراین مورد پرسشنامه های را به سازمان های مربوط به گردشگری بامیان وهمچنان در هتل ها فرستاده شده که آنها درمورد راه های توسعه گردشگری بامیان اظهار نظر نموده است،همچنان ازمحصلان رشته توریزم بامیان وشهروندان بامیان پرسیده شده است .
با وجود آنکه ولایت بامیان دارای انواع جاذبه های گردشگری است اما با وجود آنهم سالانه تعدادی محدود ازگردشگران داخلی وخارجی ازبامیان دیدن میکند چرا ؟ضعف درچیست؟آیا راه حلی هم دارد که بتواند سالانه بامیان شاهد بازدیدکنندگان بیشتری باشد ؟اگر میتواند پس آن راه وعوامل چی است؟.
درصورتیکه تاسیسات زیربنای همانند هتل های با معیار بین المللی ساخته شود یقینا تاثیری گذاری بیشتر درجذب توریست دارد واگر هتلهای مجلل هم ساخته شود ولی بازهم اگر بازاریابی وتبلیغات درزمینه نباشد بازهم بی فایده است باید برای جذب توریست دربامیان تبلیغات شود البته تبلیغات علمی درزمینه بازاریابی نه اینکه تبلیغات به سلایق هرشخصی ، این تبلیغات میتواند نشربروشور ،پست کارت ها باشد میتواند ازطریق انترنت باشد که امروزه بیشترین تبلیغات ازطریق انترنت است که باید فلم های کوتاه وتصاویری ازجاذبه های بامیان پخش شود تا انگیزه ای سفر برای توریست مهیا شود .
همچنان گردشگری دربامیان میتواند ازطریقه های وراه های دیگری هم رشد وتوسعه یابد این راه ها میتواند تامین امنیت راه های مواصلاتی وراه های که مرکز را به بامیان وصل میکند باشد وکه هیچ توریست حاضر نیست که جان خود را به خطر بی اندازد،میتواند تربیه پلیس های تخصصی راهنماهای تخصصی گردشگری باشد این رهنما بتواند معلومات موثق را ازجوانب مختلف برای توریست ها برساند تا سبب جذب گردشگران بیشترشود.
راه های توسعه توریسم دربامیان میتواند ترویج فرهنگ گردشگری درمیان افراد بومی بامیان باشد ،راه اندازی جشنواره ها ونمایشگاه های داخلی وخارجی باشد،نگهداری وتوسعه اماکن دیدنی باشد.
درین تحقیق دومتغیروجود داردیکی متغیرمستقیل(جاذبه ها ) ومتغیروابسته(توریزم) است.
شاخصهای این تحقیق جاذبهای طبیعی وتاریخی است.
جاذبه : جاذبه درلغت به معنی جذب کننده ،کشش است ودراصطلاح جاذبه های گردشگری را می توان بصورت کلی ویا برمبنای اهداف خاص تعریف نموده جاذبه گردشگری یک منبع دائیمی طراحی شده است که به منظو، سرگرمی، لذت بردن وآموزش بازدید کننده گان کنترل واداره می شود(2141:)
جاذبه ها مکان های توسعه یافته است که بمنظورارضاعلایق وفعالیت های بازدیدکننده گان وفراهم نمودن امکانات تفریحی برای آنان برنامه ریزی ومدریت شده اند .اگریک مقصد منابع وجاذبه های فروان داشته باشد نمی توان به آن جاذبه اطلاق کردمگراینکه برائی ارائه خدمات به بازدیدکنندگان آماده باشد.
درتعریف دیگرآماده است :عوامل پدیده ها، وتجارب هستندکه اغلب سفرازمحل دائمی زندگی وبازدیدازآنهادرافراد به وجودمی آید ومعمولآازامکانات وتسهیلات اقامتی وپذیرای مناسب برخوردارند(داغستانی، 1391، ص 28).
منظورگردشگران ازسفر به یک منطقه گردشگری بهره مندی وبازدید ازجاذبه های گردشگری منطقه است ازین رو اهمیت مطالعه جاذبه های گردشگری درکنارسایر کالا ها وخدمات این صنعت غیر قبل انکار است.
ازنظرتاریخ جاذبه های دنیای کهن، اغلب جاذبه های هستند که به منظوراستفاده جاذبه های گردشگری ساخته وپرداخته نشده اند دریاچه پریشان (دراستان فارس)یاجغل زنبل (شوش )جاذبه های هستند که برای گردشگران طراحی شده باشد وبرعکس جاذبه های مدرن دنیا اغلب با اهداف اولیه جذب گردشگری ساخته وآماده می شود که نمونه شانرا ذکر کرد باغ پرندگان (اصفهان) کوهسنگی (مشهد )وسرزمین عجائیب (تهران )نمونه ازاین است وبه شمارمی رود ازکهنه ترین جاذبه های گردشگری بامبانی فرهنگی میتواند به حضورآرامنه درهرسال درکلیسا طاووس قدیس مراسیم قالیشویان (مشهد)اردحال مراسیم مذهبی درمعابد پارتنون وکوه آلمپ دریونان ذکر نموده .
عجایب هفتگانه جهان مقبره هالیکارنوس یا موسولوس، اهرام ثلاثه مصر، باغ های معلق بابل، مجسمه زئوس، معبدآرتنس، چراغ دریائی اسکندریه ومجسمه رودس رامیتواند ازجمله جاذبه های گردشگری دست ساز دوران کهن دانست برخی ازجلوه های طبیعت همچون چشمه سارها، غارها وکوهستانها نیز به واسطه پیوند میان آنها ووقایع مهم تاریخی وفرهنگی مذهبی ونظامی به عنوان جاذبه های گردشگری شناخته می شوند درطول قرون گذشته ایده ها وباور های مختلف وشرایط حاکیم به معرفی ومطرح شدن جاذبه های جدید می انجامید. این سابقه تاریخی رامیتواند ازافتتاح کلوزئوم (درروم که محل مبارزه گلادیاتورها وبرگزاری جشن ها ونمایش ها بوده ) تاآغاز قرن بیستم میلادی که گردشگری مبتنی بروقایع (بعنوان مثال برپای مجدد بازی های المپیک درآغاز هزاره دوم )معرفی مطرح وپی جوئی نموده سده پایانی هزاره دوم عصرتکوین جاذبه های گردشگری برمبنای هدف جذب گردشگر بود .
جاذبه های گردشگری رامتوان بصورت کل یابرمبنای اهداف خاص تعریف نموده جاذبه گردشگری یک منبع دائمی طراحی شده است که بمنظورتفریح، سرگرمی، لذت بردن وآموزش بازدیدکننده گان کنترول واداره میشود .بیان تعریف همچون تعریف کلی فوق بطورمعمول باارائه طبقه بندی های ازجاذبه ها همراه است .درجاذبه های طبیعی اغلب کیفیت جاذبه ها است که توجه گردشگران رابه سوی خود جلب می کند .این جاذبه ها میتواند ازجنبه های جلب کننده گردشگران درمقیاس ملی یابین المللی برخوردارباشند .به عنوان مثال دره رودخانه کلو رادو(گراند کانیون )درآمریکا ،سلسله جبال همالیه درنیپال ،دریاچه های بندامیر درافغانستان ،قله کلیمانجارو،آبشارنیاگارا این ها ازجمله جاذبه های طبیعی هستند که با برد تقاضای بین المللی هستند وازمیان جاذبه های طبیعی ،جاذبه های که وجودآنها به اتکای منابع آبی است؛ اعم ازسواحل دریا ها واقیانوس ها؛رودخانه ها وچشمه سارها مورد توجه فراوان گردشگرانی ازسراسر جهان می باشد .چشم انداز های حومه شهری نیز مورداستقبال روزافزون گردشگران است.اما باید گفت این تلقی که جاذبه های طبیعی تنها برپایه چشم انداز محیطی شکل می گیرند نادرست است ،زیرا خودشرایط آب وهوائی،تابش آفتاب وحیات وحش هم ازجمله اقسام مهم جاذبه ها به شمارمی روند به عنوان مثال گردشگران اروپائی که ایام آفتابی کمی رادرسرزمین خود دارندبه بازدیدواقامت درمحیط هایی که ازاین جاذبه برخوردارند نظیرمناطق جنوبی دریای مدیترانه ،مغریب،تونس والجزایربسیارعلاقمندند.مهم ترین ویژگی جاذبه طبیعی آن است که ازنظرعرضه دچارمحدودیت هستندودریک دوره معین زمانی ظرفیت بهره برداری معین ومحدودراداند.بهره برداری گردشگران ازمحیط های طبیعی بدون انجام سرمایه گذاری مادی ،بکارگماری نیروی انسانی ومدریت صحیح به نحوی مطلوب امکان پذیر نیست ،تفاوت نمی کند که این جاذبه ، سواحل دریا ،جنگل ،رودخانه خروشان یا یک پوست اسکی باشد .درهریک ازاین موارد وظیفه دستگاه بهره برداراقتضامی کند که ازاستفاده بی رویه ازمحیط های طبیعی ممانعت به عمل آورد.یکی ازروش های به نسبت ساده برای کنترل میزان ساده ازمحیط طبیعی آن است که میزان امکانات اقامتی دردسترس درکنارجاذبه هاراتحت کنترل داشته وبه طرق قانونی محدودنماییم.
بسیاری ازجاذبه های مصنوعی درواقع باید محصول تاریخ وفرهنگ ملت هادانست طیف گسترده ای ازموزه هاوگالری های هنری درشهرهای بزرگ جهان وجود دارد که گاه ازنظر موضوعی متنوع وگاه باموضوع خاص تشکل شده اند.به این مجموعه باید ساختمان تاریخی ،مساجد،کلیساها ،قلعه ها،قصرها ،خانه های قدیمی وشهرهای محصورراافزود .حتی محوطه های صنعتی قدیمی نیزگاه درشمارمحیط های موردتوجه گردشگران ودرفهرست جاذبه های مصنوعی قرارمی گرند .ازآنجای که خرید کردن ازفعالیت های موردعلاقه گردشگران است، مراکزخرید نزدیک هتل ها ومراکزگزران اوقات فراغت راهم متوان ازجمله جاذبه ها دانست . بخصوص اگراین مراکزحالت تخصوصی داشته باشد .مثل بازارفروش، بازارمسگرها ویابازارگل جذابیت های خاص دارند چنین بازارهای گاه امکان اقتصادی برای نوسازی بافت های قدیم شهرهارافراهم می آورند ،استقراراین بازارهای خاص مثل صنایع دستی درمحله های دارای بافت قدیمی شهرهای همچون شهرغلغله،شهرظحاک باتوجه به تمایل گردشگران داخلی وخارجی ابزاربرای بازدیدزنده سازی این محیط ها دراختیارمقامات شهری قرارمی دهد.
علاوه برجاذبه های ذکرشده که اغلب برسابقه محورتاریخی شناخته میشود .جاذبه های مصنوعی دیگری نیزکه ممکن است کارکردهای همچودن گذران اوقات فرغت وتفریح داشته باشندووجوددارند این جاذبه ها بارویکرد توجه به خواسته های مشتری طراحی شده وگاه ظرفیت پذیرش هزارن گردشگردررزودارند .
به نظر رنجبریان وزاهدی (1387)جاذبه های گردشگری به تنهائی موجبات سفریارونق این صنعت رافاهم نمی کنند، بلکه امکانات وشرایت برای جابجائی واقامت گردشگران نیزباید فراهم با شد.صنعت گردشگری نظام مجسمی است که عناصرآن لازم ملزوم یک دیگرمی باشد.بدین مفهوم که اگرچه اسکان دراقامت گاه ها هدف اصلی یک گردشگر نیست ،امابدون فراهم بودن امکانات اقامتی رغبتی برای دیدارازیک جاذبه ایجادنمی شود.بنا براین تقاضابرای استفاده ازامکانات اقامتی یک تقاضای مشتق شده است .البته موارد استثنائی براین قاعده نیز وجود دارند گاهی اوقات شرایت اسکان دریک بنای تاریخی فراهم می شود که دیدار ازبنای خود هدف اصلی گردشگرنیزمی باشد .فراهم کردن امکانات اقامتی که صنعت هتل داری رابه وجودمی آورند ،شامل تشکیلات وتسهیلات است که ازیک بخش های پویای صنعت گردشگری راشکل می دهند .مسافردرهرکجابه برای استراحت وخواب نیاز دارند .تشکیلات اقامتی ،گاه بصورت هتل های مجلل به کلیه امکانات فراهم شده بازتاب ازنیازهاوسلیقه های مسافران وامکانات وابتکارعمل سرمایه گزاران می باشد که همگی حاکی ازپویای این بازار است .تسهیلات اقامتی شامل کلیه امکانات است که هددف اصلی آن ها تدارک جاومکان برای اقامت شبانه گردشگران می باشد ،امامعمولا خدمات جنبی دیگری ازجمله رستورانت ها ،سونا ،استخر ،ارئه می نمایند که احالی بومی نیز ازآن بهره مند می گردند . بازاراین صنعت رادامنه گسترده ای ازمشتریان متفاوت تشکیل می دهند ،ازآن جمله کسانکه برای انجام اموراداری وتجاری ،آموزشی ،یابه قصد درمان ،زیارت وسایرانواع گردشگری سفرمی کنند .امکانات اقامتی دردسترس گردشگر ان ازنظر اندازه ،تعداد اتاق ودیگرتسهیلات بسیار متفاوت است .این ترکیب ناشی از ایجاد توازن بین نیازبخش های متفاوت بازار .سطح عرضه می باشد آن همگام که گردشگرپابه سرزمین موردبازدیدمی گذارند ،علاوه برپی جوئی جاذ به های که اورابه این مقصد کشانیده است ،نیازهای مقدماتی واساسی انسانی دارد که به هر تقدیر باید آنها راتامین نماید غذاازجمله ای نیازهای فزیولوژیک اولیه انسانی است .تقسیم بندی ساده ودرعین حال بسیارجالبی درموردغذاوجوددارند .دراین تقسیم بندی ،غذابردوبخش غذای جسم وغذای روح طبقه بندی شده است غذای جسم عمدتا اغذیه معمولآ به نسبت ارزان ،سرع وساده است که باهدف رفع گرسنگی صرف می شود .اما غذابه عنوان غذای روح چیزی بیسارفراتر ازآن است زیرادراین وضعیت نه فقت جسم انسان به سیرشدن تامین می گردد،بلکه خودغذاخوردن به یک تجربه دلچسب وبه یادماندنی تبدیل می شود.این غذاکامل تروگران تراست ازنظرصرف زمان نیزطولانی ترخواهدبودامابه همه اینها باید افزود که این غذادرمحیط صرف می شود که خودجزئی ازفرایند غذاخوردن است .غذای روح رامتوان اجتماعی دانیست ،زیرافردبه ندرت به تنهای جهت صرف غذادرچنین فضای قرارگرفته وچنین هزینه ای صرف می کند وبه طورمعمول صرف غذای تنها بشتردرنوع اول یعنی غذای جسم می گنجد. علاوه برجاذبه ها ،امکانات اقامتی ورستورانتها بایت توجه داشت که توفیق یک مقصد درگروی تدارک زیرساخت های اقتصادی قابل توجه دیگر ازقبیل مواردزیر است ،دست رسی به مقصدوشبکه هاوامکانات حمل ونقل به مقصد ودوران ان امنیت اجتماعی ،ثبات سیاسی ،حدود مواجه باحودث طبیعی غیر مترقبه (نظیرسونامی ،زلزله ،و...)سیستم های بهداشتی ،دسترسی به آب سالیم وشبکه های سالم وشبکه های مناسب دفع فاضلاب وزوباله گسترش روحیه مهمان نوازی وتوانایئ موئسیسات اداره کننده بسته های سفردرمقصد(تورگردان ورودی )وراهنمایان درخدمت آنهااست . درهریک اززیرساخت های فوق سبب می شود که چهره وجهیه مقصد موردنظرگردشگران مخدوش گردیده ودرنتیجه ازاین مقصد روی گردان شوند حاصل ازاین روخداد شوارشدن شرایط کاری واقداماتی است که بازاریابان مقاصد برای جلب توجه مجدد گردشگران به آنها باید مبذول دارند.به عنوان مثال پس ازوقوع سنامی سال2004درجنوب وجنوبشرق آسیا،وجیهه این مقصد تاحدودقابل توجهی دچارآسیب گردید،زلزله بم نیزچنین نتیجه ای رابرای این مقصد دربرداشته است .علاوه برآن وقوع شرایط ناامنی درعراق ،لبنان یا افغانستان ای مقاصدرامتوانست برای گردشگران فرهنگی جذابیت خاص ومنحصر به فردداشته باشد ازحضوراین گردشگران محروم ساخته است .شیوع بیماری سارس درچین یابیماری آنفلانزای طیورنیزچنین آثاری برمقاصد ونیزبرفعالیت بازاریابی گردشگری دارند(همان منبع،ص 336).
به نطر رنجبریان وزاهدی منظورگردشگران ازسفربه یک منطقه گردشگری بهره مندی وبازدیدازجاذبه های گردشگری منطقه است .ازاین رواهمیت جاذ به های گردشگری درکنارسایرکالاها وخدمات این صنعت غیر قابل انکار است.بطورکلی جاذبه های گردشگری رامتوان به دوگره اصلی یکی جاذبه های طبیعی وخدادادی ودیگری جاذبه های دست ساز بشر تقسیم بندی نموده. جاذبه های طبیعی مواردازقبیل چشم اندازها، آب هوا، فضای سبز، جنگلها وحیات وحش ...یادمی گردد. درعوض جادبه ها دست سازبشر یامحصول تاریخ وفرهنگ بشری هستند ویا جاذبه های مصنوعی ازقبیل پارکهای موضوعی، باغ وحش ها شهرهای تاریخی ومجموعه های تفریحی ...می باشد .ازنظرتاریخی جاذبه های دنیای کهن اغلب جاذبه های هستند که به منظوراستفاده گردشگری ساخته وپرداخته نشده اند.
ویژگی های جذاب وتفاوت های یک کشوریامنطقه،متواند مبنای توسعه جهان گردی رافراهم نمایند.غالبا این جاذبه ها هستندکه جذابیت وتفاوت راخلق می نمایند به همین دلیل است که جاذبه ها رابه عنوان ضروری ترین عوامل شکل گیری محصول جهان گردی میشناسد. گردشکری بدون وجود جاذبه های اساسی معتبرامکان توسعه ندارند .جاذبه وفعالیت های گردشگری بسیارمتنوع است، عمدتاویژگی های ذاتی، فرهنگی وطبعی منحصیر به فرد ومجزای یک ناحیه رامنعکس می کند بدین وسیله توان خودرابرای پاسخگوی به نیازهای گردشگران افزایش می دهند به همین دلیل عینیت درشناسایی ارزیابی، توسعه ومدریت جاذبه هاامراجتناب ناپذیربه شمارمی رود. این امرهم برمبنای گردشگرپذیری دارای اهمیت است. بمنظوراستفاده ازتوانهای محیطی وظرفیت های بلااستفاده ازمناطق گردشگری لازم است باایجاد زیرساخت هامناسب، ایجادانگیزه برای بازدیدازمنطقه، تعین اولویت های توسعه محرکه های لازم جیهت ایجادانگیزه بازدیدازمقصدفراهم می آورد چنین اقدامات بدون به ابعاد گوناگون جاذبه های بالقوه وتدوین برنامه های مبتنی براولویت ها ی توسعه میسرنخواهد بودباتوجه بنقش هاوکارکردهایی که جاذبه ها درتوسعه گردشگری مقاصد برعهده دارندنحوه برنامه ریزی، مدیریت وتوسعه آنهاازاهمیت قابل توجهی برخوردااست عدم برنامه ریزی جیهت برنامه ریذی بهربرداری مستمر ازمنابع طبعی، اقتصادی، فرهنگی امکانات وتسهیلات باعث ازدست رفتن این پاتنسیل هاوحتی باعث صدمات جبران ناپذیربه این صنعت وجامعه میزبان خواهد شد. منابع گردشگری درصورت استفاده ازسرمایه بکارگیری تکنالوژی، اعمال مدریت به گونه پاسخگوی بخش ازنیازهاوخواسته ها ی گردشگران باشد تبدیل به جاذبه(محصول گردشگری)می شود.جاذبه های گردشگری یکی ازمهیم ترین دلایل مسافردمردم به یک مقصدخواص می باشد. انهابه عنوان عوامل کشش یاجذب باتوجه به ویژگی های خاص وجذابیت های که دارند میتوان گردشگران راازنقاط سرزمین های دوربه سمت خود جذب کنند.هرقدرجاذبه های گردشگری متنوع ومنحصر به فرد وجذاب باشند ازقدرت کشش بالای برخوردارخواهند بود در نتیجه حوضه نفوذوسیع ترخواهند داشت همچنین جاذبه درسیستم گردشگری ازاهمیت جایگاه ویژه برخورداراند اما حضورصرف جاذبه به خودی خود باعث جذابیت یک مقصد نخواهد شدبلکه مدریت وسازماندهی این جاذبه هاوایجادیک هم پیوندی بین آنهااست که توان قدرت آنها درجذب گردشگران وازارئه خدمات کارآمدواثربخش ومطلوب بالامی بردحال انکه مهیم دراین جااست توسعه وبهره برداری ازجاذبه ها، شناخت عوامل اساسی ومهیم مدریتی برنامه ریزی آنهااست، آگاهی ازامرباعث می گردد مدیران وبرنامه ریزان برنامه های توسعه ای خودرابراساس شناخت حاصل شده تنظیم نمایندوازمنابع محدود حداکثر استفاده راببرند.
هرمقصدی درتوسعه فعالیت هاوجاذبه های گردشگری نیز بااین مسئله روبرواست که چه نوع جاذبه ها باید ایجاد گردد. کدام یکی ازجاذبه ها ی موجود، بایستی دراولویت های برنامه توسعه باسازی قرارگیرند؟ کدام جاذبه ازقابلیت های بشتر برخورداراست ؟ درنیهایت اینکه جاذبه ایجادشده بصورت بهینه باحداکثر جذابیت، مدیریت گرددجاذبه های گردشگری باتوجه به شاخصه های نظیر شاخص هایی اقتصادی، زیست محیطی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، دولتی وقانونی، فن آوری، رقابتی، سازماندهی، محصول اصلی جاذبه تسهیلات وخدمات زیر ساخت ها بازاروعوامل جغرافیای دارای اهمیت وجذابیت متفاوت هستندکه متواند انگیزه سفر راتقویت کرد.
بطورکلی جاذبه ها باتوجه به شاخص های مذکورپاسخگوی بخش های خاصی ازبازارهستند لذاشناخت این شاخصه ها برنامه ریزان رادرانتخاب بازارها ی هدف به پاسخگویی به تقاضای موجودبرنامه ریزی توسعه آتی ونیهایتاّ طولانی کردن چرخه عمرجاذبه هایاری خواهد نمود.ازسوی دیگرواهتمام به ترکیبی بودن محصولات گردشگری واینکه دربین چهار جزّتشکیل دهنده این محصول (محصول اصلی، محصول تحصیلاتی، محصول حمایتی ومحصول اضافه شده )جاذبه هابه عنوان محصول اصلی ومهمترین هدف گردشگران ازبازدیدیک مقصد بشمار می آینداین نکته ذهن راناگهان آماده می سازدکه کاکرد مؤثرموقیعیت وحیات یک مقصد گردشگرپذیر درگروبرنامه ریزی مدیرت وتوسعه شایسته این عنصربعنوان یک مهیم ترین عوامل حیاتی موفقیت می باشد.(داغستانی، 1392).
کشورهای مناطق شهری ونواهی که برای گردشگران جذاب هستند محل اصلی فعالیت های گردشگری اند وآنهابه صرف زمان وهزینه درآن مناطق تمایل دارند مقاصدگردشگری دلیل اصلی تمرکزجازبه ها،اقامت گاه ها ودیگرامکانات خدمات گردشگری هستند فعالیت هاواثرات عمده اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی وفزیکی غالبآدرمقاصدگردشگری اتفاق می افتد(همان منبع،ص29).
به نظررنجبریان وزاهدی(1392) مقاصدگردشگری را نمی توان محصول واحید نظیر یک صندلی هواپیما یایک اتاق درهتل قلمدادکرد.مقاصد محصولی مرکب ازمجموعه همئه عناصر هستند که ازنظر مقایسه متواند مقصدراهمچون قطعات اسباب بازی دانیست که باسری هم کردن آنها متوان ساختمان های مختلیف ساخت .هرمشتری درست نظیر هرکودک ،باتوجه به نظر،سلیقه وترجیحات خود وتصورکه درذهن اوازمنظورسفرشکل گرفته محصولات متفاوت رامی سازد وتجروبه ولیذت متفاوت ازدیگری نسیب خودمی گرداند . درست به همین دلیل است که دشواراست یک مقصد راتنها به موضوع یا هدف خاص بشناسانیم .
یک محصول ،ارئه یک فراورده تجاری است که توسط مشتری یان موجود بالقوه دریافت می شود ،مجموعه ازامتیازات است که برای تآمین نیازها وخواسته ها طراحی می شود.یک محصول شامل مجموعه ازعناصر محسوس ونامحسوس می باشد .سودمندی یک محسول آن هنگام حاصل می گرددکه برای مشتری به نحوه مطلوبی انجام پذیر فته باشد این تعریف درمورد اکثر جاذبه های گردشگری کاربرددارد .به عنوان مثال موزه ها دارای مصنوعات فیزیکی هستند امادرعین حال برای گردشگران فرصت ایجاد می کند تادرگذشته ها غرق شوند .حتی بسیار ازروی دادها ترکیبی ازمحصول خدمات می باشد .محصولات گردشگری به عنوان ترکیبی ازاجزای مختلف شناخته می شود .جاذبه ها تحصیلات ودسترسی به آنها . بنابراین محصول گردشگری فقت بازدیدازیک گنجینه تاریخی ،صندلی یک هواپیما یا بازدیدازیک پارک موضعی نیست .بلکه ترکیبی از اجزای مختلیف است
این اجزادرشکل زیر نشانداد شده است.
|
تسهیلات |
|
جاذبه ها |
|
تصویر |
|
دسترسی |
ایجادطیف گسترده ای ازفراینده ها ،وفعالیت سازمان هاوحرف گوناگون است این تجربه ها محصولات گردشگری ونتجه پدیده ای بنام گردشگری است(داغستانی، 1390، ص29) .
بهر دلیل ویژگی گردشگری ،محصول جاذبه ها رامتوان به عنوان نوعی تجربه شناخت که با سطح ونوع اتظار ازجاذبه وبرنامه ریزی برای سفرآغاذ می شود وسپس انجام مسافرت بازدیدازجاذبه وصرف زمان وهزینه درآن صورت می گیرند .درنیهایت خاطرات سفر،بخش پایانی تجربه گردشگری راتشکیل می دهند .عناصرزیرعواملی هستند که تجربه گردشگری تحت تاثیر قرارمی دهند.
1-عناصرمحسوس محصول ،دریک پارک موضوعی این عناصرمیتواند شامل گردش ،مغازه هاورستورانت ها و وپاکیزگی سایت می باشد
2-عامل چگونگی ارئه خدمات ،شامل ظاهر،طرزبرخورد ،رفتاروشایستگی کارکنان .
3-خودمشتریان ،انتظارات ،رفتارطرزبرخورد.
مجموعه عوامل خارج ازکنترل متصدیان جاذبه ویامشتریان مثل ترکیب افرادی که دریک زمان ازجاذبه بازدیدمی کند ازدحام رفت آمد درجادهای منتهی به منطقه که جاذبه درآن قراردارد وضعیت آب وهوا پیچیدگی ارتباطات بین این عوامل نشان می دهند که تجربه گردشگری برای هریک ازمشتریان متوان متفاوت باشد .بسیاری ازوژگی های محصول گردشگری که عنوان گردیددرارزیابی یک جاذبه واولویت بندی آن دخیل بوده وباهمپوندی باسایر عوامل می توانندشناخت کامل ومبتنی برواقعیت رارقم بزند.
کاتلر وهمکاران (1996)براین عقیده هستند که چهارمحصول دربخش مهمان پذیری وجوددارند.
v محصول اصلی : این بخش به عنوان یکی ازمنافع اصلی توصیف گردیده که باتوجه به ویژه گی های محصول می توان به راحتی آنها راتشخیص داد.
v محصول تسهیلاتی :شامل ترکیبی ازکالاها وخدمات است که گردشگرراقادربه خریدن محصول عمده می کند .
v محصول حمایتی :به عنوان مازاددرنظرگرفته می شود وارزش محصول عمده رابیشتر می کند .این محصولات مثل محصول تسهیلاتی اساسی نیستند ولی موجب تمایز عرضه کننده گان خدمات گردشگری ازرقبای خودمی شوند.
v محصول اضافه شده :براساس نظرمئولیفان این محصول شامل قابلیت دسترسی ،جوحاکم تعامل مشتری با سازمان خدماتی ،مشارکت مشتری وتعامل مشتریان باهمدیگراست
دراین قسمت رنجبریان وزاهتدی (1390) چنین می فرماید مقاصدرا باید آمیخته ای ازامکانات جاذبه ها خدمات والبته مواهب عمومی نظیر مناظره ،چشم اندازها ،دریاچه ها ،محیط فرهنگی واجتماعی واتمسفر دانیست تمام این عوامل گردهم آمده اندتامحصول به عنوان مشخص دراختیار گردشگران قراردهند .هرگردشگرازمنظره خودمقصد رادارای ویژه گی های خاص می بیند ،امابااین وجودمقاصدگوناگون دارای جاذبه هایا تسهیلات خاص هستند که به صفت یانام ونشان آنها شناخته می شود .
نوع ازتجزیه وتحلیل است که درجهت تصمیم مطلوب،بهینه وانتخاب یک گزینه باتوجه به شاخصه هاواولویت های متفاوت کمک می نمایند .این تکنیک جنبه مقایسوی داشته به مدیران وبرنامه ریزان جهت انتخاب بهترین گزینه ازمیان گزینه های گوناگون کمک می کند. (داغستانی، 1390) .
مقاصد یاجاذبه های گردشگری متناسب باقابلیت ها،وکارکردیکه دارند ازجایگاه مرتب ومتفاوت درنظام گردشگری منطقه برخوردارندوطبقه بندی مقاصد یاجاذبه ها برهسب اهمیت آنها درنظام گردشگری یک منطقه سلسله مراتب مقاصد یاجاذبه های گردشگری آن منطقه می گویند. (ازهمان منبع ،ص 30 ).
شاخص عبارت است ازیک عامل کمی یاکفیی بامتغیرهاکه ابزار ساده ومعتبر رابرای سنجش پشرفت فراهم می کند تاتغیرات مربوط به یک اقدام رامنعکس نموده یا به ارزیابی عمل کرد یک عامل توسعه کمک نماید.کمیسون اروپاشاخصه های (برنامه ریزی )رابه این صورت تعریف می کند توصیف اهداف پرؤژه درقالیب مقدارکیفیت ،گروه یا گروه های هدف ،زمان ومکان (.همان منقع، ص30).
به نظر داغستانی (1390) جاذبه های یک مقصدمهمترین عوامل بخش عرضه گردشگری هستند این درحال است که بناگاه ها ی اراءدهنده خدمات گردشگری یک عوامل تسهیل کننده بوده وعلت اصلی مسافرت به شمار نمی روند.بدون وجودجاذبه هااحتیاجات به این خدمات نیست ،مگراینکه بتواندازآنها برای رفع نیازهای جوامع محلی استفاده نمود همان طورکه سواربروک(2000)می گویندجاذبه ها درقلب صنعت ومقاصد گردشگری قراردارند آنها انگیزه های هستندکه باعث می شود مردم به مکانهای خاص سفرکند.ایچادر(2001)این نکته رابیان میکندکه جاذبه ها به عنوان جذب کننده گردشگران هستند وزمینه ای فعالیت آنهارافراهم می کند ازدیدگاهی گان جاذبه ها دارای دوکارکرد اصلی می باشد 1-موجب ترغیب افراد برای انجام مسافرت می شود2-موجب رضایت مندی بازدیدکننده می گردندچراکه آنها هسته ای اصلی مسافرت هارا تشکیل می دهندباید گفت که جاذبه ها بسترظهروبروزفعالیت ایجادمی نمایند این امرمستلزیم آن است جاذبه ها به صورت مئوثرتری باسایر بخش های مقصد همکاری کننده ،مثل اقامت ارئه کننده غذاونوشیدنی ،سازمان نهای مدریتی مقصد ومتصدیان حمل ونقل بااین وجودجاذبه های ویژه وارزشمند ،همچنان نقش کلیدی خودرادرجذب گردشگران ایفامی کنند،علاوه برموارد ذکرشده جاذبه ازارکان وعوامل کلیدی برنامه ریزی وتوسعه گردشگری نیزمحسوب میشود ودرکنارسایرعوامل به ایفای نقش مپردازند بین جاذبه هاومقاصدتفاوت وجوددارند.جاذبه هابه طورکلی واحدهای منفردوسایت های منحصربه فردیامناطق جغرافیای کوچکودارای محدوده مشخص هستند که ویژگی منحصر به فرد وکلیدی ،پایه واساس آن ها راتشکیل می دهند اما مقاصد گردشگری،مناطق بزرگ هستند که شامل تعدادجاذبه های منفرددرکنار هم بوده ومجموعه ازخدمات موردنیازگردشگران ،آنها راتکمل می کنند بین مقصد وجاذبه ارتباط محکم وجوددارند ومعمولأوجودیک جاذبه اصلی انگیزه توسعه یک مقصدمی باشدجاذ به های یک منطقه متواند سواحل ،عبادت گاه مذهبی ویا یک پارک موضوعی باشد هرمقصدباتوسعه مناسب جاذبه های خودمی تواند میزان بهره مندی ازبازارهای بالقوه راافزایش دهد این عقیده که جاذبه هاازخدمات وتسهیلات گردشگری مثل، هتل ها رستورانت ها وسیستم حمل ونقل مجزاهستند به دودلیل ساده متوان نویشت اول اینکه بسیار ازجاذبه هابرای افزایش درآمد،خدمات مثل غذاواقامت رادرمنطقه توسعه می دهند ودوم اینکه ،بعضی ازخدمات وتسهیلات گردشگری خودنوع جاذبه ها بشمارمی روندبسیار ازراستورانت های مشهورمردم راازمسافرت بسیار دوربسوی خودجذب می کند،برخی ازهتل ها بعوامل جذب کننده گردشگران عمل می کند مانند هتل مهاراجه درهند وهتل عباسی دراصفهان ومانند برخی ازهتل ها که در افغانستان است مانند هتل سیرینا درکابل دربامیان هتل هایلن ،هتل شاهی وهمسال اینها برخی ازروش های حمل ونقل نیز دارای یک ویژگی جاذبه گردشگری می باشد.مانند قطارهای گردشگری درکوهای سوئیس.باتوسعه مجتمع های تفریفی،تفکیک جاذبه های گردشگری ازمقصد بسیار دشوارشده است .
مقاصد رامتوان به عنوان محل تمرکزتسهیلات وخدمات درنظر گرفت ،که بمنظور رفع نیاز های گردشگران طراهی شده اند .بهرحال مقاصدگردشگری بصورت مناطق جغرافیائی تعریف می شودکه محل تمرکز فعالیت ،جاذبه ها ،منابع ومحل تئآثیر پذیری واثرگزاری گردشگران برجامعه میزبان وبالعس می باشدئ.مقاصد رامتوان یکی از مهیمترین بخش های سیستم گردشگری دانست ،چراکه مقاصدوتصوری که آزنهاوجوددارند گردشگران راجذب می نمایند وانگیزه آنها برای بازدید می باشد ،مقاصدجاذبه است که جذبه وبسیارازتسهیلات موردنیازبرای گردشگران درآن یافت می شود.مقاصد گردشگری بخش مشخص ازصنعت رااراءنمی کند امانقطه تمرکزفعالیت های بخش های مختلیف این صنعت هستند .مقاصد گردشکری جنبه بیرونی صنعت گردشگری بین المللی هستند که ازاثرات اقتصادی واجتماعی مثبت آن بهره مند می شود واین درحال که این محل ها ازاثرات منفی محطی واجتماعی ،فرهنگی این صنعت بی بهره نخواهد بود ،همچنین اغلب مقاصد وتصویرذهنی حاصل ازآن است که دروهله اول گردشگران راباخووجلب می کند.. مقاصد گردشگری ازاجزای وبخش های مختلیف تشکیل شده است که هریک قسمت ازنیازهای گردشگران را براورده می سازد وبه جریان سایر بخش ها کمک می کند این بخش ها درذیل براساس زمینه های فرهنگی ،اقتصادی ،محیطی وگاهی ترکیبی ازاین موارد مقاصد گوناگونی شکل می پذیرد این مقاصد را متوان بصورت ذیل عنوان نمود 1- مقاصدشهری 2-مقاصد روستائی 3-مقاصد عشاری ،مقاصد قومی وقبیله ای 4-مقاصد طبیعی وزیست محطی جنگل ،کوه ،دشت ،صحرا،اعماق دریا ،فضاهای کشاورزی غارها 5-مقاصد ساحلی ودریائی6- مقاصد کوهستانی 7 مقاصد هوا،فضا (.داغستانی،1390،ص34-35)
|
1. |
|
شکل1-جاذبه هایمقصدگردشگری |
همه محصولات دارای چرخه (حیات )می باشند که رفتارفروش وسودآنها ازتولد تارکود وانقراض درطول مراحل مختلف (معرفی ،رشد ،بلوغ وافوال)ترسیم می کند.چرخه عمرمحصول یکی ازمفاهم شناخته شده تئوری های بازریابی می باشدومدیران گردشگری به اهمیت این معقوله دربرنامه ریزی استراتیژی های بازاریابی برای بناگاه خودواقف هستند .مفهوم چرخه عمرمحصول میتواند برای هربخش همچون محل فروش درهتل (اقامت ،رستورانت ،ضیافت )یک واحد مستقل ،یک مجمعه دارای برندیایک گروه ذخیره ای ،یک مقصد وحتی یک صنعت موردتوجه قرارگیرد.صنعت جهانی گردشگری شامل صدها هزار محصول گردشگری می باشد که هریک درمراحل چرخه عمرخود هستند .
باتلر(1992) برمبنای چرخه حیات محصول الگوی توسعه وتکامل مقصد گردشگری راارء نموده است .براساس این الگو ،گردشگران درابتیدا بتعداد محدود واردیک منطقه می شود .این تعدا دبه دلیل ضعف دسترسی ،تسهیلات وآشنائی به منطقه محدودباشد همان طورکه تسهیلات فراهم می شود وگاهی مردم نسبت به منطقه افزایش می یابد،تعداد بازدیدکننده گان نیزافزایش میابد ازطریق بازاریابی انتشاراطلاعات وفراهم شدن تسهیلات بشتر درمنطقه ،شهرت منطقه به سرعت افزایش می یابد .به هرحال سرانجام بارسیدن به سطح ظرفیت تحمل ،نرخ رشد تعدادبازدیدکنندگان نیزمی یابند .این ظرفیت متواند باتوجه به فاکتورهای محیطی(مانند کمبود زمین ،کیفیت آب ،کیفیت هوا)توسعه فزیکی (مانند حمل ونقل ،اقامت وسایرخدمات )یاعوامل اجتماعی (مانند شلوغی ،نارضایتی ساکنین محلی )تعریف شود هرچندکه تنزل جذابیت یک مقصد به دیگرمقصد مرتبط است ،اما به دلیل استفاده بیش ازاندازه وتاءثیرات گردشگران ،تعدادواقعی بازدیدکننده گان ازیک منطقه درنهایت ممکن کاهش پیداکند .درک این مطلب که مقاصد گردشگری درچه مقطعی ازچرخه حیات خود به سرمی برد متوان به مدیران وبرنامه ریزان جاذبه دربرنامه ریزی های آتی (مانند توسعه عمل کرد ،بهبودبازدهی وشناخات جایگاه )وداشتن دید صحیح ازمقاطع حیات شایان نماید.همچنین این امرسبب می شود به وسیله برنامه های توسعه احداث یابر پای جاذبه های جدید ارءخدمات وامکانات وتسهیلات پیرامون وایجاد تمایز ازافول جاذبه ها جلوگیری شود .باتلرویژگی های هرمرحله را بصورت زیر مشخص نموده است(داغستانی، 1390) .
تعداد محدود گردشگران سفرهای خودرابصورت فردی وسازماندهی می کند وبدنبالک الگوی های نامعلوم ونامنظم برای بازدید هستند .دراین مرحله متوان منتظرگردشگران غیرمحلی بودکه به دلیل منحصیربه فرد بودن منطقه یاویژگی های ذاتی وقابل توجه طبعی یافرهنگی منطقه جذب آن شده اند .دراین دوره تسهیلات خاص برای گردشگران فراهم نمی باشد به همین دلیل استفاده ازتسهیلات محلی وارتباط باساکنین احتمال درسطح بالای می روند که خودمیتوان برای برخی ازگردشگران یک جاذبه مهیم باشد .بافت فزیکی ومحیط اجتماعی منطقه ازطریق فعالیت های گردشگری تغیر نیافته ورود وخروج گردشگران اهمیت کمی درارتباطبازندگی اجتماعی واقتصادی ساکنین دائمی منطقه خواهد داشت.( همان مبع، ص 37).
به نظرداغستانی (1392)همچنان که تعداد گردشگران افزایش می یابد و به خود نظم می گرند برخی ازساکنین محلی وارد مرحله مشارکت می شود وشروع می کند به فراهم نمودن تسهیلات اولیه یا حتی کامل برای گردشگران .انتظارمی ردکه ارتباط بین گردشگران وساکنین درسطح بالای باقی بماند ودرحقیقت برای آن ها که خدمت مورد نیاز گردشگری رااراءمی کنداین سطح ارتباط افزایش پیدامی کند.همان طوریکه این مرحله پیش می روندبرخی تبلیغات بصورت خاص برای جذب گردشگران پیش بیینی می شود ویک بازار منطقه ای اولیه تعریف می شودیک فصل گردشگری برای ساکنین که درفعالیت های گردشگری مشارکت دارند وجود داررند .برخی سطح سازمان دربرنامه ریزی سفرگردشگران به وجود آمده وباراولیه برای فراهم نمودن وبهبودوضعیت حمل ونقل تسهیلات برای گردشگران برعهده دولت ها وبناگاه های خواهد بود.(همان منبع،ص38)
مرحله توسعه بازارهای گردشگری مشخص رانشان می دهند وتبلغات وسیعی درمنطقه گردشگری فرست وجوددارند .همچنان که این مرحله پیش مشارکت محلی وکنترل فرایند توسعه باسرعت کاهش می پزیرت وبرخی ازتسهیلات که بصورت ملی فراهم شده اندازبین رفته وتسهیلات بزرگتر ،کامل تر به بروزترجایگزین آنها خواهدشدکه توسط سازمان های خارج ازمنطقه به ویژه دربخش اقامتی فراهم شده اند جاذبه های طبعی وفرهنگی بصورت خاص توصعه یافته وعرضه می شود ،جاذبه های اصلی ازطریق تسهیلات انسان ساخت تکمل می شود.تغیرات درسیمای فزیکی منطقه قابل توجه بوده وانتظار می روند که همه ای این تغیرات ازطرف مردم محلی مورد قبول نبوده ومورد پسند وتاءید آنهاواقع نشد دراین مرحله مشارکت منطقه ای وملی دربرنامه ریزی وتاءمین تسهیلات تقریباّ ضروری بوده وبازهم ممکن است کاملاّ بااولویت های محلی هماهنگ نباشد تعدادبازدیدکنندگان درزمان اوج(پیک)مساوی یابش ازجمعیت محلی ساکن خواهد بوددرزمان که این مرحله بروزمی کند نیروی کار وردی ازبرون منطقه مورد استفاده قرارمی گرندوسایرتسهیلات مکمل برای صنعت گردشگری ،وصنعت عرضه خدمات خودرا بهبود می بخشد.( همان مبع، ص 38).
به نظرداغستانی (1392)همزمان باآغازمرحله تثبیت نرخ افزایش تعداد بازدیدکنندگان کاهش می یابد ،اگرچه تعداد کل همچنان درحال افزایش است ،تعدادبازدید کنندگان ازتعدادساکنین محلی تجاوز می کند بخش عمده ازاقتصادازمنطقه به گردشگری وابسته خواهد بود.بازاریابی وتبلیغات گسترش یافته وتلاش می شودکه فصل گردشگری وزمان عرضه محصولات درمنطقه افزایش یابد امتیازها وزنجیره های عمده ای درصتعت گردشگری ارءخواهد شد اماارزش افزوده،کمی ایجادمی شود تعاد زیادبازدیدکنندگان وتسهیلات که برای آنها فراهم شودممکن است به بروز نارضایتی دربین ساکنین محلی ایجاد شود . بخصوص کسانکه به هیچ نوع درصنعت گردشگری مشارکت ندارد ودرنتجه بابرخی محرومیت ها درفعالیت شان مواجه هستند.
همان طورکه منطقه وارد مرحله رکودمی شود ،به تعاد اوج بازدید کنندگان دست یافته است.سطح ظزفیت برای بسیار ازمتغیرها حاصل شده ویاازآن تجاوزنموده است ،همراه بامسائل محیطی ،اجتماعی واقتصادی .منطقه ازسیمای نهادینه شده ای برخوردارشده اما شهرت آن ،زمان زیاد طول نخواهد کشید.ظرفیت تخت ها بصورت مازاد بوده وبرای حفظ بازدیدکننده گان تلاش زیادلازم است .جاذبه های طبعی واصیل فرهنگی احتمال باتسهیلات مصنوعی واریداتی جای گزین خواهد شد سیمای منطقه ازمحیط جغرافیای آن فاصله می گرند توسعه جدید درحاشیه منطقه اصلی گردشگری صورت گرفته مالکیت دارائی ها مرتباِّ تغیر می کند انتظار می رود که دراین مرحله نوع گردشگران نیزبه گردشگران انبوه وسازماندهی تغیریابد. درمرحه رکود منطقه قادر به رقابت باجاذبه های جدید نخواهد بود وبنابراین بابازار روبه تنزل ،هم به جهت فضای وهم تعداد گردشگران مواجه خواهد شد زمان زیادنخواهد کشید تاازگردشگران برای بازدید درخواست شودزیرا اگر مخاطبین بشتر دردسترس باشد تعداد بازدید کنندگان درآخر هفته ویا تعطیلات افزایش می یابد .منطقه ازفعالیت های گردشگران دور می باشد .تغیر وتحول مالکیت ها زیاد شده وتسهیلات گردشگری اغلب به ساختمانها ی کاربری وغیر گردشگری تبدیل خواهد شد .همچنان جذابیت خودرابرای گردشگران ازدست می دهند تسهیلات گردشگری بشترحزف می شود وامکان ادامه فعالیت وسایر تسهیلات نیز مورد تردید قرارمی گرند درآنجای که بارکودبازنیروی کارمردم محلی قادربه خرید تسهیلات گردشگری باقمت پائین خواهد مشارکت محلی درگردشگری دراین مرحله افزایش می یابد تغیروتبدیل بسیارازتسهیلات به فعالیت مرتبط متحمل خواهد بودوازآنجایکه جاذبه ها ی یک منطقه برای ساکنین محلی بخصوص برای سال مندان نیز دارای جذابیت می باشد .ممکن است هتل ها به آپارتمان های بامالکیت مشترک استراحت گاهی خانه های بازنشستگان ویاآپارتمان های معمولی تغیر یابد .درنیها یت ممکن است یک مقصد منطقه کثیف ونامناسب گردشگری تبدل شودویا کاملاعمل کردگردشگری خودرا ازدست دهند .ازسوی دیگر ممکن است بازسازی وتجدید حیات اتفاق بی افتد ،هرچند که تقریبآاین مرحله هرگیز بدون تغیرات درجاذبه های که اساس گردشگری منطقه هستند به دست نمی آید .بازسازی وتجدیدحیات مقاصدگردشگری به اتخاذ استراتژی اقتصادی صورت می گرند.(داغستانی ،1390).
به طورکلی جاذبه های گردشگری رامتوان به دوگروه اصلی یکی جاذبه های طبعی وخدادادی ودیگر جاذبه دست سازبشری تقسیم بندی نموده .جاذبه های طبعی شامل مواردازقبل چشم اندازها ،آب وهوا فضای سبز ،جنگلات وحیات وحش می گردد،درعوض جاذبه های دست سازبشریامحصول تاریخ یافرهنگ بشری هستند وجاذبه های مصنوعی ازقبیل پارک های موضوعی ،باغ وحش ها ومجموعه های تفریحی می باشد. دراین قسمت متوان ازعجایب هتگانه جهان نام برد که عبارت ازمقره هالیکارنوس،یاماسولوس،اهرام ثلاثه مصر ،باغ های معلق بابل ،مجسمه زئوس،معبدآرتمس، چراغ دریای اسکندر یه ومجسمه رودس.این ها رامتوان ازجمله جاذبه های گردشگری دست ساز دوران کهن دانست.برخی ازجلوه های طبیعت همچون چشم سارها،غارهاوکوهستانها نیز به واسطه پیوند میان آنها ووقایع تاریخی ،فرهنگی مذهبی ونظامی به عنوان جاذبه های گردشگری شناخته می شود(رنجبریان وزاهدی، 1392).
انسکیپ (1991)جاذیه هارادرسه گروه اصلی تقسیم بندی کرده است
1-آبد وهوا
آب وهوای گرم آفتابی وخشک برای گردشگران مناطق سردسیرنوع جاذبه هامحسوب می شود،بویژه موقعی که این نوع ازآب وهواباسایرجاذبه ها،مثل ساحل ،نواحی مرجانی نواحی کوهستانی که فرصت هایی رابرای تفریح فراهم می آورند ،همراه باشد،آب وهوای سردنیزبرای بعضی ازفعالیت های گردشگری نظیراسکی وسورتمه سواری یک الزام اساسی می باشد .اساسآدمای تقریبی بین 20-25درجه سانتی گرادبهترین شرایط دمای برای گردشگران است که به ان اقلیم آسایش گفته می شود .
چشم اندازهای زیبای طبیعی یک منطقه متواندیک عوامل ترغیب کننده برای بازدید کننده گان ازان مکان باشدازمزارع سرسبزچای شالیزارهامی توان به عنوان نمونه ازاین چشم اندازهای زیبایادکرد.گردشگرهامی توان بارانندگی ،پییاده روی وچادرزدن ازمشهاده این نوع چشم اندازهاوحیات وحش آن لزت ببرند.
سواحل ونواحی دریامی تواندفرصت های رابرای تفریحات نظیر آب تنی ،شنا،قایق رانی ،موج سواری،غواصی وماهی گری وسایر تفریحات آبی فراهم آوردند.
پوشش گیاهی وحیات وحش یکی ازعوامل جذب گردشگران به حساب می آیند.این موضوع رامتوان بشتر درافریقا وآسیای جنوبی مشاهده کرد.باغ وحش هاوآکواریوم ها،باغ های گیاه شناسی درمناطق مثل سان دیاگو،کالیفرنیا،سیریلان کاه،لندن ودیگرنقاط دنیا وجود دارند،بازدیدکننده گان فروان راباخود جلب می کند.
ویژگی های خاص زیست محیطی شامل کوه های بلند،اشکال غیرمعمول زمین ،غارها،کوه های آتش فشان چشمه ای آبی گرم ،جاذبه های بسیار مهیمی برای اکثرگردشگران محسوب می شود .
نواحی طبیعی مهیم مانند پارکهاملی یامحلی ،مناطق حفاظت شده ومراکز حیات وحش ازجمله جاذبه های طبیعی به شمارمی آید که باید موردبرسی وتوجه قرارگرند.
7-گردشگری سلامتی
گردشگری سلامتی قرابت زیاد بامحیط طبیعی دارند .دراین نوع ،افراد چشمه های آبی معدنی واب گرم می روند ویابرای تناسب اندام وکاهش وزن ترک اعتیاد والکول به چنین محل ها مسافرت می کنند.
1-سایت های باستانی ،تاریخی وفرهنگی
مکانهای فرهنگی ،تاریخی ،باستانی شامل آثارملی وفرهنگی ابینه تاریخی ،مناطق شهرهاوساختمانهای مذهبی ازجمله مکانهای هستندکه موجب جذب گردشگراهامی شود.
2-الگوهای متمایزفرهنگی
شیوه های زندگی مردم بومی که باگردشگران متفاوت است برای بسیاری ازانها جالب به نظر می رسند.این الگوهای فرهنگی شامل آداب ورسوم ،لباس،تشریفات ،سبک های زندگی واعتقادات واعمال مذهبی می شود.
3-هنرهاوصنایع دستی
هنرها ازقبل رقص،موسیقی،تئاتر،نقاشی ومجسمه سازی ازجمله جاذبه هایی است که متوان جذابیت زیادرابرای گردشگران ایجادنماید صنایع دستی یک ناحیه نیزمتواند یک جاذبه جالب برای گردشگران محسوب شودوازطرف دیگربعنوان یک منبع درآمدبرای هنرمندان محلی بحساب می آید.
4-فعالیت های اقتصادی جالب
یک نوع جالب ازجاذبه های فرهنگی مشاهده ،توصیف وآگاهی اوقات نمایش فعالیت های جالب اقتصادی می باشدمانند کاشت چای ،شخم زدن کشتزارها،روندرشدونمو گیادهان ،استفاده فیل هادرجنگل های گرم سیر ،ماهی گیری سنتی وتکنیک های کشاورزی وعملیات جدیدکاشت گیاهان .
5-نواحی شهرهای جالب
نواحی شهرها باسبک های متنوع معماری،ساختمانها وبخش های تاریخی ،مراکز شهری ،فروشگاها ،رستورانتها ،پارکها موجب جذب اتعدادزیادازگردشگران می شودربرخی ازشهرها سالن های بزرگ بازی کنسرت ورقص جاذبه هایه اصلی آنها به شمار می رود.
6-موزه هاوسایر تسهیلات فرهنگی
موزه هابسته به ویژگی های فرهنگی وطبیعی یک ناحیه دارای انواع متفاوتی می باشند :باستان شناسی ،تاریخی ،معماری ،مردم شناسی ،تاریخ طبیعی ،هنرهاوصنایع دستی وعلوم ،فن آوری وصنعت .این موزها جاذبه های مهمی برای گردشگران به ویژه گردشگران بین المللی محسوب می شود .سایر تسهیلات فرهنگی نیز شامل مراکزفرهنگی ،گالریهای مهیم هنری وفروشگاهای عتیقه فروشی میشود.
7-جشنواره های فرهنگی
انواع گوناگون ازجشن های فرهنگی که مربوط به سنت های محلی وفرهنگی هستند جاذبه ای مهیم برای گردشگران می باشد ازمشهورترین نوع آنها متوان به جشن های مذهبی ،جشن های
مویسقی ،جشنهای هفتگی وجشن های هنری سالیانه ایشاره نموده
8- مهمان نوازی ساکنین محلی
دوستی ومهمانوازی ساکنان محلی برای بسیار ازگردشگران به عنوان یک جاذبه اصلی مطرح می باشد .
1-پارکهای موضوعی ،پارکهای سرگرمی وسیرک ها
پارکهای موضوعی ،پارکهای هستند که به موضوع خاص گرایش دارند ،مانند پارکهای تاریخی ،پارکهای مجراجوی وپارکهای که درمکانهای جغرافیای خاص طراحی شده اند .پارکهای سرگرم کننده نیز سرگرمی های نظیربازارهای مکاره ،کارناوالها وسیرکهای قرون وسطی را ارائه دهند.
2-خرید
فرش گاه های معروف بسیار ازگردشگران رابه خودجذب می نماند .مغازه های لباس فروشی ،طلافروشی ،سوغات ،هنرها وصنایع دستی وفروش گاه های معرف ازعوارض گمرکی باعرضه مشروبات ،توتون ،جواهرات ،عطر واقلام الکترونکی ازاین جمله به شمارمی روند
3-اجلاسیه ها ،نشست هاوکنگره ها
نشست ها واجلاسیه های داخلی وبین المللی امروزدراکثر کشورها موجب جذب گردشگران ،اقامت شبانه آنان ،بازدید ازمناطق دیگر وحتی خربد ازمحل می شوند .
مانند مسابقات ورزشی ونمایش گاه ها متوانند در دوره های زمانی کوتاه جاذبه های اصلی برای گردشگران محسوب شوند
سرگرمی های طیف وسطی رادربرمی گر ند .کلوپ های شبانه ،سالن های رقص وبرخی رستورانت های خاص درمناطق گردشگری به ارء خدمات وتسهیلات سرگرم کننده ای می پردازند که درنوع خود جالب هستند وگاه دراین مکان ها به اجرای هنرهای سنتی ومعاصر پرداخته می شود .دربعضی ازمناطق بشتر رقص محلی ارئه می گردد درحال که درمناطق دیگر موسقی ورقص امروزی بین المللی ارئه می شود درمورداین موضوع برنامه ریزان باید باتوجه به وضعیت منطقه تحت توسعه تسمیم گیری نمایند.
اغلب تسهیلات تفریحی ابتدابرای استفاده مردم محلی تدارک دیده شده اند ،امامی توان ازآنها به عنوان جاذبه های گردشگری اولیه یاثانویه برای گردشگران نیزاستفاده کرده .زمین های گلف ،تنس،چوگان ،مسابقات اسب سواری ،انواع استادیوم های ورزشی برای بازی های همچون فوتبال ،بیسبال ،بسکتبال ،گاوبازی ،ازجمله این موارد به حساب می آید.(داغستانی، 1392).
درمورد جاذبه های طبیعی اغلب مسئله کیفیت جاذبه ها است که توجه گردشگران رابه سوی خود جلب میکند .این جاذبه ها متوان ازجنبه های جلب کننده ،درمقیاس ملی ویابین المللی برخوردار باشد .به عنوان مثال دره رودخانه کلرادو(گراندکانیون)درآمریکا ،سلسله جبال هیمالیا درنپال قله کلیما نجار وآبشار نیاگاراجاذبه های طبیعی بابردتقاضا بین المللی هستند .ازمیان جاذبه های طبیعی ،جاذبه های که وجود آنها به اتکای منابع آبی است اعم ازسواحل دریاها واوقیانس ها ،رودخانه ها وچشمه سارها مورد توجه فروان گردشگران ازسرارسر جهان خاصه گردشگران غربی بوده چشم اندازهای حومه ای شهری نیز مورد استقبال روزافزون گردشگران است .اماباید گفت که این تلقی که جاذبه ها طبیعی تنها برپایه چشم اندازمحیطی شکل می گیرند نادرست است ،زیرا خودشرایط آب وهوا ئی،تابش آفتاب وحیات وحش هم ازجمله اقسام مهیم جاذبه به شمار می رود.به عنوان مثال گردشگران اروپای که ایام آفتابی کمی رادرسرزمین خوددارند به بازدید واقامت درمحیط های که ازاین جاذبه ها برخووردارند نظیر مناطق جنوبی دریای مدیترانه ،مغریب ،تونس والجزایر بسیارعلاقه مند اند مهمترین ویژگی جاذبه های طبیعی آن است که ازنظر عرضه دچارمحدودیت هستند ودریک دوره ءمعین زمان ظرفیت بهره برداری معین ومحدود دارند ازاین رواگرخواستاراافزایش وامکانات عرضه چونین جاذبه هایی باشیم باید ازاختصاص زمین به کاربری های دیگری بکاهیم ودرواقع دچارهزینه فرصتی ازدست دادن امکانات دیگر هستیم .به عنوان مثال اگر بخواهیم بااحداث جنگل های مصنوعی برظرفیت بهره برداری یک محیط جنگلی بیاافزایم احتمالاباید بخشی از اراضی زراعتی مجاوراین محیط راازمدار تولد محصولات کشاورزی خاریج کنم وهزینه فرصت ماه دراین صورت ارزش محصولات ازدست رفته درطول زمان خواهد بود. شرایط عمومی درصنعت گردشگری چنان است که احداث جاذبه های طبیعی تفریحی دراغلب نقاط جهان ازنظر مالی بندرت توجیه پذیری می نمایند واین پروژه قادربه پوشش هزینه های سرمایه گزاری وجاری خودنمی باشد .این مسئله دلایل بسیار دارندیکی از این دلایل به محدودیت زمان بهره برداری ازچنیین جاذبه های مربوط است .به عنوان مثال استفاده مردم ازجاذبه های گردشگری طبیعی اغلب به تعطیلات آخر هفته دربرخی فصول ،یاتعطیلات تابستانی محدود می گردد. به این ترتیب ویژگی فصلی بودن برکسب درآمد بشدت تآثیر مگزارد ،درحالکه امکانات وهزینه های مربوط به نگهداری جاذبه ها باید درتمام طول سال جریان داشته باشدازطرف دیگر مسئله حقوقی مربوط به چگونگی بهره برداری اقتصادی ازیک جاذبه طبیعی موضوع بسیار حساس بوده وگاه درقالیب مسائل سیاسی جوامع محلی قرارمی گیرند .زیرا اگردولت بخواهد ایجازه بهره برداری خصوصی ازچنین جاذبه ها ئی به بنگاه صنعت گردشگری بسپارد ،بی گمان به اعتراض مردم محلی مواجه می شود زیرا ایشان به درستی جاذبه های مذکورهدیه مهبت الهی می داند که به کل مردم جامعه تعلق دارند وواگزاری آن به بخش خصوصی برای کسب درآمد رانادرست می پندارد اماازسوی دیگرحفظ ونگهداری وتوسعه وبهبودفضای چنین جاذبه ها بهر حال هزینه بر است دولت به د نبال تآمین منبعی برای سازمان دهی ،بهسازی وتوسعه این گردشگاه ها طبیعی است .این موضوع است که دولت را ناگزیر به واگزاری بخش های یاتمام یک محدوده طبیعی به بناگاه های خصوصی می نامند .این موضوع درچهار چوب تحلیل های اقتصادی به عنوان شکست بازار طلقی می شود موارد شکست بازار ازجمله موارد هستند که دخالت دولت درآنها ضرورت می یابد واقتصاد های مبتنی بربازار نیز دراین مورد حضورودخالت دولت رامیپذیرنددراین قسم ازمسائل دولت به عنوان متولی امور جامعه ،محیط زیست طبیعی رابه عنوان کالای کمیاب مورد توجه قرار داداست نسبت به تآمین برخی امکانات دراین محیط (نظیراحداث مسیر دسترسی )احداث امکانات ودسرسی های بهداشتی ،تدارک سیستم دفع ذباله وروشنائی میسراقدام منماید باایجاد این زیر ساخت ها مسئله عدم سوددهی پروژه های سرمایه گزاری بخش خصوصی دراین جاذبه ها تاحدودی مرتفع می شود ،زیرا دولت برای زمینه سازی بهره مندی مردم ازاین کالای کمیاب باایجاد زیر ساخت ها ی ذکر شده درعمل هزینه های سرمایه گزاری بناگاه هاراکاهش داده وامر فعالیت درصنعت گردشگری جاذبه های طبیعی راسود آورتروجذاب تر می نماید. بهره برداری گردشگران ازمحیط های طبیعی بدون انجام سرمایه گزاری های مادی ،بکار گماری نیروی انسانی ومدریت صحیح به نهوی مطلوب امکان پذیرنیست ،تفاوت نمی کندکه این جاذبه ها ،جنگل ،رودخانه خروشان ویک پست اسکی باشد .درهریک ازاین موارد وظیفه دستگاه بهره برداری اقتضامی کند .که استفاده بی رویه ازمحیط طبیعی ممانعت بعمل آورده .یکی ازروش های به نسبت ساده برای کنترل میزان استفاده ازمحیط طبیعی آن است که میزان امکانات اقامتی دردسترس درکنارجاذبه ها راتحت کنترل داشته وبه طریق قانونی محدودنمایم .به این ترتیب تراکم گردشگران که متوان درکنارجاذبه یادرداخل آن (مثلآیک جنگل طبیعی )اقامت گزینندومحدودشده خوانخواه ظرفیت بهره بردای مدریت می گردد درواقع بامحاسبه وکنترل فضای سرانه ای که ازمحیط دراختیار هرگردشگر متوان قرارگیرد ظرفیت وکیفیت بالاویک گردشگاه ساحلی ازآن قیمت رامتوان بامتغیر سرانه فضای که به هرگردشگر می رسد تعریف نموده .برای یک گردشگاه عالی این فضاممکن است بیست مترمربع باشد ،حالاآن که یک گردشگاه آرزان قیمت که به مسئله بهره برداری بیش ازحدظرفیت توجهی نشان نمی دهند تنها حدود 10مترمربع فضابرای هریک گردشگر درنظرمی گرند دربرخی ازموارد،مدریت گردشگاه ها بازیرکی به عمد میسرهای دسترسی آسان به محیط طبیعی رافراهم نمی کند ،این سختی میسردسترسی به محدود شدن تقاضابرای استفاده ازجاذبه های طبیعی مورد نظرمنجرمی شود وآنگاه خطربهره برداری بیرویه ازاین محیط طبیعی برطرف می شود .مطبق مسئله نیز دراوجود روابطه معکوس وطبیعی میان سهولت دسترسی به یک گردشگاه طبیعی وحجم بازدید کننده گان نهفته اند .مدیران گردشگاه های طبیعی برای محدودساختن حجم بازدیدکننده گان وتردودخودروها درمحیط وکاهش آثارزیانباراین تردداقدام به تئآسیس پارک سوارهایی درجنب جاذبه های طبیعی کرده اند . .دراین مواردظرفیت پارک سواردرواقع همان ظرفیت بهره برداری دریک مقطع زمانی معین است ایجادجاذبه های مصنوعی درحواشی یک جاذبه طبیعی نظیرمراکزخرید ،رستورانت ،شهربازی ونظایر آن به تقسیم جمعیت میان جاذبه ها وتوقف بازدیدکننده گان درجاذبه های فرعی ودرنتیجه محدودشدن زمان حضورآنها درجاذبه های طبیعی اصلی می انجامد.نتجیه آسیب رسانی کمتربه جاذیه های اصلی است.تقاضابرای گردشگری طبیعی دراصل بشترازمحیط های شهری نشئات می گرد حال هرچی گردشگاه طبیعی به شهرهای بزرگ نزدیک ترباشد محیط طبیعی آن فشاروتراکم بشتررامتحمل خواهد شد وهرچه گردشگاه دورترباشد امکان حفاظت بشترآن ووقوع خسارت کمتربواسطه حجم کمتربازیدکننده گان افزایش می یابد .بنابراین درجوارجاذبه های طبیعی نزدیک به شهر های بزرگ بایدامکانات وجاذبه ها فرعی بسیاربشترتدارک دیدتاءثرات مخرب برجاذبه های طبیعی اصلی محدودشود.این جاذبه ها که بسته به شرایط کشوروآب هوای آن متفاوت ازهمدگرمی توان باشد معمولاشامل مواردازقبیل شهربازی ها ،مراکزورزیشی وکلوپ های سلامتی وپارکهای طبیعی موضوعی می باشد.رنجبریان وزاهدی 1391
یکی از دیگر الگوهای فضای گردشگری شکل گرف[1]ته در عصر پسا مدرن گردشگری درطبیعت است؛ این نوع الگوی گردشگری در برگیرنده روی کرد گردشگران به محیط طبیعی می باشد که گردشگران با انگیزها ی متفاوت مانند محیط طبیعی ساحل، جنگل، کویر، غار، صید ، شکار وغیره عوامل انگیزه سفر را به این نوع گردشگران ایجاد می نماید که طبیعت گردی1 به اشکال متفاوت تقسیم گردیده است. مثل گردشگری زیست محیطی، گردشگری ورزشی، گردشگری صید وشکار وگردشگری جمع آوری نباتات تقسیم گردیده است.
به نظری سقای(1390)بسیاری از افراد طبیعت گردی وگردشگری زیست محیطی را مشابه دانسته اما بسیاری از محققین تفاوت قایل شده مانند مواردی ذیل:
1- گردشگری درطبیعت شکل کلی تر نسبت گردشگری زیست محیطی است؛ گردشگری زیست محیطی جز ای از گردشگری طبیعت گردی است که در حال گسترش بخش از بازار جهانی طبیعت گردی می باشد. طبق آمار انجمن گردشگری زیست محیطی در سال 1999م طبیعت گردی 20 فیصد و گردشگری زیست محیطی 7 فی صد بازار جهانی گردشگری را در اختیار داشتند.
2- تفاوت این دو نوع گرشگری در انگیزه سفر نیز وجود دارد؛ گردشگران در طبیعت توجه ندارد محیط حفظ شوند یا نه شوند. ولی گردشگران زیست محیطی خود را درقبال حفاظت از محیط مسئول می داند.
3- ویژه گی های گردشگری زیست محیطی شامل سفر به یک منطقه طبیعی، حامی حفاظت از تنوع زیستی باشد، برای جوامع میزه بان محلی سودمند باشد وبه درک و فهم عمیق از محیط زیست رهنمون باشد.
محیط پایه واساس برای شکل گیری جاذبه های تاریخی وطبیعی می باشد. که محیط می تواند باعث به وجود آوری جاذبه ها شوند که این محیط ها می تواند محیط طبیعی وانسانی باشد که طرح ها و برنامه که برای رشد گردشگری و محیط در نظر گرفته شود طوری باشد که به محیط طبیعی و انسانی آسیب نرساند. منابع تاریخی وطبیعی گردشگری عبارت از منابع طبیعی شامل آب وهوای مناسب برای رشد انواع گردشگری، توپوگرافی، چشم انداز ها، کوه ها تپه ها وغیره. منابع تاریخی شامل جاذبه های انسان ساخت و مصنوعی مثل آبدات تاریخی، مجسمه ها قله ها وغیره.
منظور توان های محیط طبیعی داده واطلاعات طبیعی است برای بهره وری اقتصادی انسان از محیط موثر اند که گردشگران از این داده ها خرید وفروش می نمایند، که دارایی های طبیعی وابسته به محیط های طبیعی باشد که چند عنصر محیط طبیعی بر گردشگری اهمیت دارد:
1- ساختار های زمین شناختی: ساختارهای طبیعی وظاه ری پوسته زمین که به اساس مواد های داخلی زمین و فرسایش به وجود می آید که باعث چشم انداز وزیبای طبیعی پوسته زمین می شود. که می تواند اشکال منظم وغیر منظم، شکاف های طبیعی برامده گی ها و فرورفتگی ها می تواند گردشگران را به خود جذب نم:اید.
2- هیدرولوژی: منظور آب های برآمده در سطح زمین می باشد که برای گردشگری یک جاذبه شمرده ا ند مانند؛ دریاها، جهل ها، رود خانه، و تالاب ها وغیره توانسته است که بسیاری از فعالیت های توریستی شکل دهد مانند، ماهی گیری، ورزشهای آبی، وسایر سرگرمی ها را به وجود آورده اند.
3- پوشش گیاهی وحیات جانوری: گیاهان و جانوران توانسته است که توریستان زیادی را به ساحات حفاظت شده بکشاند که بیشتر مربوط گردشگران زیست محیطی را شامل شده، و یکی از درآمد زا ترین سفر های گردشگری است.
4- اقلیم: یکی از تاثیر گذار ترین عامل جهت شکل گیری سفر های فصلی می شود. که آب وهوای مطلوب بیشتر در توانایی های تورستی نقش دارد(سقای، 1390).
طبیعت گردی نوعی از گردشگری مبتنی بر طبیعت میباشد. مفوم طبیعت گردی در سال1987 و در نیتیجه تلاش های سالبوس لاسکوراین محقق مکزیکی تکوین یافته است که طبیعت گردی را چنین تعریف نموده اند: گردشگری که مبتنی است بر سفر ومناطق طبیعی گیاهان، حیوانات وحشی وهم چنان دیدار نمودن از هر گونه نماد فرهنگی (چه مربوط به گذشته وچه مربوط به حال) میشود.(میسون، 1390، ص 192).
محیط طبیعی و گردشگری به شکل جداناشدنی با یکدیگر در ارتباط هستند در آخر ده قرن بیستم به شکل فزایند ای محیط زیست را به عنوان منعی کلیدی برای گردشگری نگرستند. از جمله مهمترین کارهای برنامه ریزان و مدیران برنامه ریزی در قرن بیست ویکم است. البته مدیریت محیط زیست فقط حفظ وضعیت موجود و یا جلوگیری از زوال آن نیست، بسیاری از مصرف کننده گان به منظور بهبود تجربه های گردشگری خود متقاضی محیط زیستی با کیفیت بهتر می باشد. امروزه بهبود رابطه میان گردشگری و محیط زیست به منظور کمک کردن و به دنبال آن مهیا کیفیت بالای گردشگری امری حیاتی است. رابطه میان محیط زیست و گردشگری وجود دارد که؛ نگرش کلی تر وهمه جانبه نگر داشتند و محیط زیست امری حیاتی است لازم است به عنوان شبکه ای پیچیده و متشکل از ارتباطات درونی دیده شود که می تواند آنرا در قالب اکو توریسم بهتر بیان نمود نیاز است به نظارت برنامه ریزی کاربری زمین وکنترل ساخت وساز ها برای اجتناب و کاهش بعضی اثرات منفی زیست محیطی احساس می شود. که بعضی از اثرات زیست محیطی جدی نیست و نسبتا به سادگی می توان آنرا باسازی کرد. و اعتقاد زیادی براین است که گردشگری موجب آسیب رساندن به محیط زیست می شوند وحل مشکل باسازی آن هزینه بر است باید اشاره نمود که شرکت و نماد ها باید در عرصه گردشگری احساس مسئولیت نسبت به محیط نماید. در ترویج رویه های خوب ومناسب باید در نزد توسعه دهندگان و برنامه ریزان همت گماشت(میسون،1390).
به نظر میسون( 1390)مفهوم طبیعت گردی در دهه آخر قرن بیستم به صورت که در ذیل بیان می شود به (ترتیب زمانی نشان داده می شود) تغییر یافت:
· نوعی از گردشگری که در ابتدا بر ساس تاریخ طبیعی یک منطقه از جمله فرهنگ های بومی ایجاد شد. طبیعت گردان از مناطق توسعه یافته به قصد لذت بردن مشارکت و حساسیت داشتن نسبت به حفظ محیط زیست دیدار می کردند.
· طبیعت گردی سفربه مناطق طبیعی نسبتا آر ام به منظور مطالعه، لذت و یا کمک داوطلبانه می شود.این گونه سفر در رابطه به گیاهان ، جانوران، زمین شناسی و اکوسیستم یک منطقه ومردم که درنزیکی زندگی میکند نیاز هیا آنها فرهنگ های آنها و رابطه آنها با زمین می باشد.
· طبیعت گردی نوعی گردشگری طبیعی با اثرات کم می باشد که با نگهداری در گونه وزیست گاها چه به طور مستقیم از طریق کمک در محافظت از آنها و یا به شکل غیر مستقیم با تدارک درآمد به مردم محل کمک می کند.
· طبیعت گردی شکل پایدار از گردشگری مبتنی بر منابع طبیعی است که پیش هر چیز بر کسب تجربه وآموختن درباره طیعت متمرکز می شود وبه گونه ای مسئولانه اداره می شود تا اثرات کمی بر محیط زیست بر جای گذاشته واستفاده مخرب از آن نداشته باشد وخودبامحیط محلی سازگار نمایند. طبیعت گردی به طور معمول در مناطق طبیعی دیده می شود وباید درمحافظت از محیط زیست ونگهداری از چنین مناطق کمک نمایند.
میسون(1390) در خصوص از جنبه های از سفربه مزایا والزامات به شرح زیر اعلام نموده اند:
· طبیعت گردی درک اثرات گردشگری را تشویق میکند
· طبیعت گردی توضیع عادلانه منافع وهزینه هارا تضمین مینمایند
· طبیعت گردی چه به طورمستقم وچه به طور غیرمستقم موجب شغل برای افراد محلی میشود
· طبیعت گردی موجب حرکت آمدن صنایع دستی سود مندی محلی مانند هتلها ورستورانت ها، صنایع دستی وسیستم های حمل ونقل می شود
· طبیعت گردی درآمد ارزی ایجاد می کند وموجب تزریق سرمایه به اقتصادی محلی می شود
· طبیعت گردی اقتصاد محلی را به بخصوص در مناطق روستای تنوع می بخشد.
· طبیعت گردی برای تصمیم گیری از تمام اقشار جامعه نظر خواهی میکند.
· طبیعت گردی از روش منطقه بندی برنامه ریزی استفاده میکند که رعایت ظرفیت هیا تحمل وتوسعه اشکال مناسب گردشگری راتضمین مینمایند
· طبیعت گردی باعث بهبود وضعیت زیر ساختها از جمله حمل ونقل میشود.
· طبیعت گردی تسهیلات تفریحی ایجاد مینمایند که مورد استفاده مردم محلی ودیدار کنند گان بومی وبین المللی نیز قرار گیرد.
· طبیعت گردی باایجاد درآمد وحفظ مکانهای باستانی، بنا ونواحی تاریخی کمک میکند.
· طبیعت گردی اثرات گردشگری را بازبینی ومدیریت مینمایند وروش های قابل اعتماد ممیزی زیست محیطی مقابل بااثرات منفی راتوسعه میدهد.
مالکیت بسیارجاذبه های مصنوعی نیز همانند جاذبه های طبیعی دراختیار دولت مرکز کشوراست .برخی جاذبه های مصنوعی نیززیرپوشش دستگاه های محلی وگاه تحت مالکیت بخش خیریه هاوموقوفات قراردارند .دربرخی مواردنیزجاذبه های تاریخی فرهنگی ممکن است درمالکیت خصوصی قرار داشته باشندوحق مالکیت آن نسل به نسل ویاازطریق معامله منتقل گردد،لکن مالکین حق تصرف وتغیرحالت وتخریب موضوع مالکیت خودرانداشته باشند.نمونه ای ازاین دست خانه های است که دربافت های قدیم ازسوی مراث فرهنگی به عنوان میراثی ثبت می شودواگرچه دراختیارصاحبان قراردارند وبه طورمعمول موردبازدیدگردشگران نیزقرارنمی گیرند ولی مالین حق تخریب کاربری یامعماری آنراندارند. باتوجه به مالکیت دولتی بسیارجاذبه های مصنوعی ،منافع حاصل ازبازدیدگردشگران ازآنها (فروش بلیط ونظایرآن )به حساب دولت واریزمی گردد.ازطرف دیگرچنین جاذبه هایئ بطورمتعارف باهزینه هایئ که ازسوی دولت پرداخت می گردداداره ونگهداری می شود .ازطرف دیگر برخی جاذبه های مصنوعی حالت تجاری دارندوقواعدبازاربراداره آنهاحاکم است .این جاذبه هابایددرآندها منافع داشته باشند تاعلاوه برپوشش هزینه های جاری خود،اصل منبع سرمایه گزاری شده ومنافع سرمایه گزاررا تئامین کند.احداث یک شهربازی ،نمونه روشنازاین مسئله است که سرمایه گزاری آن ازسوی بخش خصوصی انجام می شود وبناگاه ایجادکننده انتظاردارنداین کسب وکاربتواند رقم اصل سرمایه گزاری،سوی متعارف وهزینه های مربوط به اداره آن اجبارکند.
جاذبه های گردشگری یک مقصد تنها به ویژگیها ودارای های طبیعی،بناهای تاریخی،صنایع دستی وسایرآن خلاصه نمیگردد. ریدادهایکه دریک جامعه به وقوع می پیونددازلحاظ جذب گردیشگرازاهمیت زیاد برخورداراست. چون جوامع که ازویژگیهای طبیعی وتاریخی برخوردارنیست کوشش می کند که همه ساله برای جزب توریست هایک رویداد بزرگ وجشن را تدارگ ببیند. که این رویدادها به طورگسترده برای جذب توریست ها درسطح ملی ومحلی ازاهمیت زیاد برخورداراست. اما ریدادها تنوع زیاد داردکه هریک درصنعت توریزم نقش اساسی دارد. بنآ برگزرای یک رویداد یاجشنواره نیازمند یک مدیریت سالم است که ازاین طریق دررونق وگستریش رویدادها می تواند افزودوازطرف دیگر مدیریت به عنوان عنصر اساسی دربهبود کیفیت نقش اساسی دارد.
مردم به اساس عرف،عادت وخصلت های قدیم خود مراسیم عنعنه ای دارد که اکثرانها به آئین عقیده گذشته مربوط می شوند وبه مرورزمان این رسوم وعادات وآداب وسنن بستگی به حوادث مختلف تاریخی دارند وازبین رفته اندیا اینکه به تغیرات مواجه شده اند. مراسیم که اکنون به عصرمارسیده به سه گروپ ممتاز جدامی شوند. مراسیم شادی وعروسی، مراسیم سوگوواری ومراسیم موسیقی. درزمینه این گونه مراسیم نومودهای گوناگون آثاربدیعی مردم به وجود آورده اندکه انها درفولکلورشناسی فولکلور رسمی می نامند. که جشن نوروز یکی ازآن نمونه می باشند.
جشنواره ها حسب تعاریف عبارت ازیک جشن عمومی یا موضوعی خاص که به گستریش زمینهاوفرصتها ی فرهنگی وتفریحی وگزران اوقات فراغتمردم خارج ازچارچوب روزمره شان می انجامد. یک چشنواره هنری میتواند تنها یک زمینه ازهنر یا مجموعه ازهنرهارا درخودجای دهد.دربرخی کشورهای غربی تنها جشنواره هنری که هرسال برگزارمی شودبرصدها عنوان بالغ می گردد.انتخاب زمان جشنواره هنری همچون سایر وقایع گردشگری بطورمعمول چنان انجام می پزیرد که بتواند مکمل زمان سایر فعالیت های گردشگری باشد وظرفیت خالی درطول زمان غیر اوج سفررا تکمیل نماید وبه رونق کسب وکاردرمقصد گردشگری کمک نماید.
بازدید اماکن مذهبی بخاطر جشنواره های سالیانه یا دوره ای میباشد.معمولآ این گونه بازدیدبا انگیزه جشن گرفتن عید پاک یا کریسمس یا تولد یک فرد مقدس یا روزآزادی ویا انجام مراسیم خاص مثل غسل جمعی انجام می شودکه بخش عمده ازانها دراماکن مذهبی اتفاق می افتد که باحضور بازدیدکنندگان غیرمذهبی نیز همرا است. دراین مدل ازگردیشگری مذهبی عوامل فضای درون مناطق مذهبی همچون خدمات،جاذبه هاوساکنان محلی همراه بامدیریت گردشگری مذهبیدریک نظام سرمایداری عمل می کنند. درچهارچوب عمل سرمایداری وجود جاذبه هابرای شکل گیری جریان گردشگری،بالابردن سطوح وکیفیت خدمات وتسهیلات راضروری می سازد. دراین مدل توسعه خدمات درارتباط مستقیم باسرمایداری قرارداردواگرافزایش تعدادبازیدکنندگان برنامه ریزی شده نباشد به شکل گیری چالش های میان ساکنان محلی،بازدیدکنندگان ومحیط منجرمی گردد. توسعه گردشگری مذهبی درراستای اقدام دولت ها به عنوان یکی ازراهبردهای توسعه نواحی مذهبی صورت می گیرد؛البط اگر توسعه وسرمایگزاری دراین بخش تنهابه یادگیری خدمات استفاده گردشگران وبهره مندی وسرمایگزران بزرگ منتهی میشود بالطبع سود حاصل یا به خارج ازمنطقه انتقال می یابد ویا دربین طبقات سرمایگزارتقسیم می شوداما اگربرنامه ریزی صحیح صورت گیردهزینه را که گردشگران مذهبی برای اقامت خرید کالاهای محلی(سوغات)، خدمات وشرکت درکنفرانس ها وهمایش های مذهبی پرداخت می کند،درفعالیت های محلی ویا منطقه ای جریان یافته وموجب تحرک درمناطق مذهبی میشود میتوان آثاراقتصادی مهمی درپی داشته باشد. علاوه برآن گردشگری مذهبی زمینه اشتفال پاره وقت ویا دایمی ساکنان محلی وایجاد زیر بناهای گردشگری را برای گردشگران فراهم میکند(مهدی نژاد،1391).
همون گونه که ازتعریف مدریت می توان استنباط نمود،مدریت به عنوان یک موضوع جاذبه هاروندی است که درآن منابع انسانی ومادی درراستای تحقیق اهداف تعین شده ،سازماندهی ،هدایت هماهنگی وکنترل می شود .داغستانی ،1390،َ
یک جاذبه گردشگری اعم ازطبیعی یامصنوعی صرف نظرازنحوه وتاریخچه شکل گیری آن ودلایل که به اقبال عمومی دربازدیدازآن انجام می ده است به هرحال به عنوان محصول که دراختیارمشتری (گردشگران)قرارمی گرندباید همانندتولیدهرکالایاخدمات دیگرازنظر ارئه خدمات مشتری موردبرسی وتجزیه وتحلیل قرارگرفته وسرانجام سیاست گزاری متناسیب برای آن تدوین شده وبه موارداجراگذاشته شود.درخصوصی جاذبه های طبیعی به اختصاردیدم که چیگونه حدودازفضا که به عنوان ازجاذبه گردشگری شناخته می شود (مثلآساحه دریا یاجنگل )میان جاذبه بوده ویا ابزارتولید بخش دیگر دراقتصاد(مثلآ کشاورزی )تخصیص می یافت .این موضوع به شکل ها وازجهات دیگر هم درخصوص جاذبه های مصنوعی مصداق می یابد .به عنوان مثال دربهره برداری ازیک جاذبه طبیعی مسئله ظرفیت قابل تحمل جاذبه ازنظرتعداد گردشگران ورودی به محل مطر ح است که درخصوص آن بحث کوتاهی مطرح گردیده ،اماهمین موضوع درباره جاذبه های مصنوعی نیز دقیقآوگاه به شکل جدی مطرح است زیرا اگربتوان یک جاذبه طبیعی راازگزند تراکم بازدیدکننده گان مصئون داشت واحیانآدرمورد آسیب های وارید شده رااحیانموده (جنگل کاری پس ازآتش سوزی ناشی ازگزرگردشگران دریک جاذبه طبیعی )درمواردجاذبه های مصنوعی وبه خصوص یادمانهای تاریخی این مسئله بسیار سختر بوده وگاه غیرممکن می نماید .ازاین رواعمال سیاست های مناسیب جهت بهره برداری ازجاذبه های اهمیتی بیساربالای دارند .این سیاست ها موارد ازقبیل قیمت گزاری ؛سهمیه بندی جهت بازدید،معرفی جاذبه های با ویژگی های مشابه به ترغیب بازدیدکننده گان به دیدارازآنه ،هدف گیری تنها بخش های خاص ازبازار وکاستن ازتبلیغات دراوقات اوج سفر واطلاع رسانی به مشتری یان راشامل می شود. به عنوان مثال جاذبه های که به با زدیدانبوه گردشگران روبروهستند ،به افزایش قیمت روی می آورند وبا توجه به موضوع کوشش بلای قیمت تقاضای کالا ها وخدمات گردشگری مسئولان انتظار دارند که حجم بازدیدازجاذبه مذکور محدود شود این وموضوع ازیک جهت کم لطفی وبی عدالتی به نظرمی رسد ،اما عدم مهارحجم انبوه گردشگران که جاذبه ها ی نظیر کاخ عالی قاپو،تخت جمشید،برج ایفل یا موزه لور راهدف گرفته اند به تخریب این جاذبه ها منجرشده ومیراث فر هنگی بشری تهدید می کند .دربرخی جاذبه برای محدودساختن تعداد گردشگران که به محوطه مربوطه وارد می شود ازسهمیه بندی زمانی استفاده می شود . به عنوان مثال هریک ازبخش های موزه لوردرپاریس یک تادوروز درهفته به روی بازدیدکننده گان بسته است .استفاده ازمعرفی جاذبه های هم ارزکه کمترشناخته شده اند ،سیاستی است که برای انحراف وسیمت دهی حجم بلای تقاضا ی بازدیدازیک محل به محل های دیگر گاه موردتوجه قرار گرفته است .گاه نیز مدیران جاذبه های گردشگری که درایام اوج سفرباحجم قابل توجهی ازتقاضا مواجه هستند برای حفظ جاذبه خود ازسیاست عدم تبلیغ استفاده می کنند.موضوع که درجهان امروزازحساسیت واهمیت بسیاربلای برخورداراست وضرورت دارند تافعالین ومدیران بخش گردشگری کشوربه اهمیت روزافزون آن وبرخی شگردهای موردکاربرددراین حیطه آگاهی وتسلط بشتر یابند(3/151-152)
درجای ازبامیان سیز درمسیر تلاقی رودخانه های بامیان وککرک ،کمی باتر ازمرکزشهر،جای هستند که گویاطبیعی آن رابرای خدش جداکرده است ؛«دره ککر» قبول دارم ککرک اسم خوش آوائی هوائی نیست،اما این منطقه بارونق ازسبز،سرخ وآبی هایش ،دنیای دل انگیزی خلق کرده که این درسایردره ها روستاها ومناطق یافتنی نیست ازهمین روست که به این منطقه باید به چشم تفرج گاه نگریسته شد.این جا(دره ککرک )به زمان نیازنیست نبض ساعت ها آرام است واسطراب لحظه ها درهماهنگی آبی رود خانه ها محومی شود .درختان ،آسمان وطلاءلوهای خورشید به تونیزرخصت میدهند تادرنکالمه زندگی بخش وروح افزایش ومشارکت بورزی ...تا...خودشکافای ات راحس کنی .همه جاراچه زیبا درسیال بودن روئیاها غوطورمبینی که چشم تماشایت ژرف ترمنی گردتارحمت خدای راکه درهمین نزدیکی ها است حس کنی .دراین دره باهمه ای قدامت هزاره ای اش ،تطنین های هست که کوهساران جان تورامی أکندازنابی آرامش وخلوص روّیاها موقعیت به ویژه توپوگرافیک بامیان زمینه سازپیدایش دره های پرشماریکه هریک ازآن ها .درپیوند باغارهای باستانی کوه های اطراف ،زیبایی های طبیعی وتاریخی ویژه ای دارند مهیم ترین این درها که باگذشت تاریخی بامیان عجین شده ودوستداران طبیعت ازآن غافل نمی ماند عبارت ازدره ککرک ،این دره باچشمه های سرد وگوارا رودها،درختان بلند قامت ،چشم اندازهای کوهستانی ومغاره ها وآثارزندگی جماعت سده های پیش ازاسلام ،یکی اززیباترین جلوه های طبیعت ولایت بامیان رابه نمایش گذاشته است .دره ککرک درسه کیلومتری جنوب شرق مجسمه های بزرگ بودا ویک کیلومتری شهرتاریخی غلغله قراردارند این دره ی تنگ وشتداب به لحاظ هنر هیکل تراشی ونقاشی دردوره ی کوشانی وبودایی ازمواضع پوراهمیت به شمارمی رفت .دراین دره نیز چون دیگر دره های بامیان آثاروبقایای برج وبارو وصداها سموج ومغاره به تعدادازمعابد وپیکره یک مجسمه ده متره بودا دررون تاقی بانقاشی های بی بدیل وجودداردکه هنوز هم پابرجامانده وباز هم ورق تاریخ پورشکوه بامیان راپیش روی بیننده می گشاید .ازمیان معابد دره ککرک تعدادی تصاویررنگی بودایی بدست آمد که مجموعه منحصر به فرد ومهیم ترین دیواره نگارهای بودایی جهان راتشکیل می دهند درمیان تصاویر رنگی معابدککرک تصویر پادشاهی بدست آمده وموسیوهاکن آنررا «پادشا شکاری » خوانده است .این پادشاه به حالت نمایش یافته که درحال توبه کردن ازشکاراست وکمان خودرا دودسته به بودا تقدیم می نماید ،وسایل شکاراوعبارت ازسگ تازی شکاری ، تیرو دومرغابی است که شکارنموده وهمه دراطراف اش دیده می شود. خودپادشا باتاج برسر،روی تخت نشسته وبه انواع زیورألآت مجلل ،آراسته می باشد که این پادشاه ازجمله آخرین شاه زاهد گان کوشانی است که دربامیان سلطنت منود .
باکمال تأسف هم اکنون پیکره ده 10متری بودا تخریب وتعداد زیادازدیوارونگاره های معابد دره ی ککرک در روشن ساختن تاریخ این خطه ازکشورمان اهمیت به سزای دارد ،مورد دستبرد مافیای بین المللی میراث فرهنگی قرارگرفته وبه یغما رفته که این امر،توجه مسئولان ذیربط دوستداران تاریخ وفرهنگ این مرزوبوم رامی طلبد)عظیمی،1390،166-168)
صنعت توریزم به اقتصادبامیان مبدل مگددبیان آقای فولادی رئیس دفتر ایکو توریزم ولایت بامیان، این ولایت درسال 1389 تعداد 3311 نفر سیاح داشت که در مقایسه با سال 1388، 68 در صد افزایش را نشان میدهد. باشندگان بامیان مدعی اند که این صنعت میتوانست خیلیها بیشتر ازین هم رشد داشته باشد در صورتیکه برخی مشکلات و چالشها از مقابل این روند برداشته میشد. آنها معتقدند که با اجرای پروازهای طیارات، تکمیل شدن سرکهای (بامیان - کابل) و (ولسوالی دوشی بغلان تا بامیان) و بهبود امنیت آنها، وبازسازی مجسمه های تخریب شده بودا، ضمانتهای فعلی رونق هرچه بیشتر این صنعت میتواند بحساب آید. حاجی سفر62 ساله ساکن مرکزولایت بامیان درحالیکه پیاله چای دردست دارد، می گوید: "سی سال قبل ازامروز با چند سیاح خارجی که ازبامیان دیدن می کردند درمنطقه بنام ککرک که در10 کیلومتری شرق شهربامیان قراردارد؛ سواربرگادی شدیم وبرای دیدن آثارتاریخی دره زیبا وسرسبزککرک رفتیم. بعد ازفلمبرداری وعکس برداری ازمناظرزیبا ومجسمه کوچکی که درآن دره وجود دارد؛ درلب دریا خیمه زدیم وبا سایر توریستانیکه ازساحات باستانی بامیان دیدن می کردند میله گرفتیم. آنروز زیبا وبیاد ماندنی فراموشم نمیشه". گفته میشود که در سالهای قبل صنعت توریزم در بامیان انکشاف بیشتر کرده بود و سالانه عدهء کثیری از سیاحان خاجی و داخلی را بخود جلب میکرد و این وضع بر اقتصاد مردم محل نیز اثرات مثبت داشت. حاجی سفر می افزاید:" نسبت به فعلأ فرهنگ پذیرایی ازتوریزم وسیاحانی که ازبامیان دیدن می کردند درگذشته خوب بود. و در ضمن آمدن آنها به بامیان برای مردم بامیان عواید خوبی داشت، چون در آن وقت موتر نبود و خارجی ها برای رفتن به دیدن آبدات تاریخی گادی و یا حیوانات باربر کرایه می کردند، هوتل هم کم بود و جهانگردان برای بودو باش شان خانه هایی را از مردم به کرایه می گرفتند که ازین طریق مفاد خوبی نصیب مردم می شد." اما در یکی دوسال اخیر نیز اوضاع در این رابطه سیر مثبت پیدا کرده است. مناظرطبیعی منحصربه فرد این ولایت وازسوی دیگرآثاروآبدات تاریخی توجه سیاحان وجهانگردان را به خود جلب نموده است. اکنون از صنعت توریزم به عنوان سومین اقتصاد پایدار و با ثبات نامبرده می شود. داکتر حبیبه سرابی میگوید: "در بامیان صنعت توریزم وجهانگردی، پس از زراعت ومالداری سومین منبع اقتصادی دوامدارمردم را تشکیل میدهد که میتواند سبب کاهش فقر نیز شود". طی سه سال گذشته ازجانب حکومت محلی وموسسات خارجی همکار؛ برای جذب توریزم دراین ولایت اقدامات زیادی صورت گرفته که ازآنجمله میتوان ایجاد دفتراکوتوریزم را که به همکاری مشترک با موسسه آقاخان ایجاد شده، نام برد. آقای فولادی مسئول ملی توریزم دردفترمرکزی آقاخان می گوید: "رشد صنعت توریزم دربامیان خیلی خوب است. ظرفیت اقامتی بامیان فعلا به 388 نفر سیاح در یک شبانه روز رسیده است، در حالیکه این توانائی در سال 1387 تنها 180 نفر بود. همچنان کیفیت خدمات هتلداری بهتر شده و تعداد 12 نفر "راهنمای توریست" نیز آموزش یافته اندتا سیاحان داخلی و خارجی را راهنمایی کنند". "دفتر ایکوتوریزم بامیان سه سال پیش ایجاد شد که تا به حال درقسمت معرفی واحیای فرهنگ بومی این ولایت، جشنواره ها وبرنامه های مختلف را راه اندازی کرده که درقسمت جذب سیاحان وجهانگردان تأثیرات مثبتی را درقبال داشته است". باشندگان بامیان مدعی اند که این صنعت میتوانست خیلیها
بیشتر ازین هم رشد داشته باشد در صورتیکه برخی مشکلات و چالشها از مقابل این
روند برداشته میشد محمد باقراندیشمند یکی ازجوانان تحصیل کرده بامیان نیزدراین مورد می گوید:" اگرحکومت ومجامع بین المللی درقسمت سرعت بخشیدن در پخته کاری راههای مواصلاتی بامیان با دیگرولایات کشور و ایجاد قرارداد های تجارتی شرکت های هوایی؛ وبازسازی مجسمه تخریب شده بودا دقیق و بوقع عمل میکردند، ما شاهد رشد صنعت گردشگری در بامیان با درجهء بلندی می بودیم" با تو جه به اهمیت صنعت توریزم در جهان ، دورنما برای ولایت بامیان فقط می تواند انکشاف صنعت توریزم باشد وصنعت توریزم میتواند به عنوان یک اقتصاد دوامداریا اقتصاد انکشافی دوام دار؛ را برای مردم ولایت بامیان به ارمغان بیاوردکه درین راستا گامهای ابتدایی ومهم برای معرفی بامیان وداشته های تاریخی ومناظر طبیعی آن از سوی دفتر اکو توریزم ونهاد مربوط برداشته شده است. والی بامیان با تأکید برروی جذب جهانگردان دراین ولایتمی افزاید:"بسیاری ازمؤسسات باتوزیع مواد های ابتدایی برای مردم بامیان ماهی خوردن را یاد میدهند،اما منابعی که دراین ولایت وجود دارد،حکومت محلی دربامیان، را مصمم میسازد تا به مردم بامیان ماهی گیری رایاد دهد". اکو توریزم از نهادهای مصروف و معروف توریستی بامیان بحساب می آید. این نهاد فعالیتهای برنامه ریزی شدهء را از زمان ایجاد خود انجام داده است. عبدالله محمودی آمربرنامه های دفتراکوتوریزم دربامیان می گوید: " فعالیتهای دفتر اکوتوریزم در عرصه های ذیل متمرکز است: بازاریابی و معرفی جاذبه های توریستی و گردشگری بامیان که در این راستا تهیه ویب سایت، بروشور، جزوه های معلوماتی تهیه فلمهای راجع به اسکی و پیاده روی و جشنواره های مختلف، برگزاری جشنواره های بهاری و تابستانی مثل جشن نوروز و راه ابریشم، همکاری با رسانه های داخلی و خارجی در جهت تهیه فلمها و گزارشات مختلف راجع به بامیان بخشی از کارهای ما در عرصه بازاریابی بوده است". آقای فولادی مسئول ملی توریزم دردفترمرکزی آقاخان دراین مورد میگوید:" برگزاری دوره های مختلف آموزشی برای هتلداران بامیان، پارک ملی بند امیر، و بازار ولسوالی یکاولنگ راهنماهای توریست و سازماندهی سیر علمی برای دست اندرکاران صنعت گردشگری از اقدامات ما برای ارتقای ظرفیت بخش خصوصی و ادارات دولتی همکار بوده است". کریم هوتل دار در بازار بامیان براین باور است که بازدید سیاحان از بامیان نسبت به سالهای گذشته افزایش یافته و اگر آثار تاریخی بامیان، خصوصا مجسمه های بودای بامیان که در سال1379توسط طالبان تخریب شده بودند بازسازی شوند یقیناً بامیان بازهم برسر زبان ها خواهد افتاد و بازدید جهانگردان ازاین ولایت؛ از این هم بیشتر خواهد شد". دراین میان مقامات ریاست اطلاعات وفرهنگ بامیان نیزازبالارفتن عایدات این اداره ازبابت فروش تکیت ها برای سیاحان خارجی وداخلی سخن می زنند. ابراهیم اکبری رییس اطلاعات وفرهنگ ولایت بامیان، دراین مورد می گوید:" درسال 1388عایدات ریاست اطلاعات وفرهنگ بامیان، فقط ازفروش تکیت ها برای گردشگران حدود 80 هزارافغانی شده بود؛ اما خوشبختانه درسال 1389 بدون پولی که این گردشگران به هوتل داران، راهنمایان توریزم ودریوران پرداخته اند، این رقم تقریبأ به 150 هزارافغانی رسیده است". آقای فولادی درمورد مصارف روزانه یک سیاح درولایت بامیان، چنین بیان می کند:" هرتوریست خارجی که درولایت بامیان می آید روزانه 100 دالرامریکایی(از کرایه گرفته تا خوردن غذا) مصرف می کند . درسال 1388 عایدی که ازتوریستان دربامیان به دست آمده بود، درحدود 250 هزاردالربود اما درسال گذشته به 402 هزاردالر افزایش یافته که عاید مستقیم به بامیان میباشد". در صنعت گردشگری بامیان، یک بخش قابل توجه را که اخیراً به آن پرداخت صورت گرفته، ورزش سکی میسازد. بامیان با داشتن حوزه ها و مناطق مساعد برای این ورزش، از گذشته در محراق توجه دوستداران داخلی و خارجی این ورزش بوده است. آقای فولادی از برنامه های زمستانی برای انکشاف بامیان بعنوان یک مقصد چهارفصل توریستی یاد کرده می گوید:" تهیه کتاب اسکی که زیر چاپ است، آموزش راهنمایان ورزش اسکی، و اجرای این برنامه در زمستان سال گذشته از اقدامات ما است. که طی آن 36 نفر در زمستان سال گذشته به صورت گروپی اسکی انجام دادند؛ تا درسالهای آینده راهنمایان مسلکی وخوب برای سیاحان داخلی وخارجی درقسمت ورزش اسکی ودیگربازی های زمستانی باشند". گرچه اقدامات برای رشد این ورزش و صنعت گردشگری را نمیتوان نادیده انگاشت اما فکر میشود که اوضاع و داشته های مساعد بامیان حکم میکند که نه تنها ارگانهای محلی بلکه نهادها و ارگانهای مرکزی نیز باید در این رابطه اقدامات مقتضی نمایند. این صنعت نه تنها میتواند در معرفی تمام عیار تاریخ و فرهنگ کشور ممد واقع شود بلکه زمینه های فراوان کار و عاید مالی برای شهروندان کشور را مساعد گرداند.اگر دولت افغانستان و نهادهای ملی و بین المللی در این زمینه سرمایه گذاری نمایند، بعید نیست که افغانستان به زودی در ردیف کشور های دارای بیشترین سیاح و بازدید کننده قرار گیرد( http://afghanistantoday.org). |
1-بسطامی ،نعمت ومحمدیان،حبیب. شناخت خدمات صنعت جهانگردی .تهران :مبنای خرد،1390.
2- پاپلی، یزدی. محمدحسین. گردشگری( ماهیت ومفاهیم). تهران: سمت، 1385.
3- داغستانی، سعید. جاذبه های گردشگری مفاهیم ،مدیریت وبرنامه ریزی. تهران: مهکامه،1391.
4- رنجبریان، بهرام وزاهیدی، محمد. شناخت گردشگری. اصفهان: چهارباغ، 1390.
5- رنجبریان، بهرام وزاهیدی، محمد. بازاریابی گردشگری. اصفهان، چهارباغ، 1392.
6- رنجبریان،بهرام ومحمد، زاهدی. خدمات صنعت گردشگری. اصفهان: چهارباغ، 1391.
7-عظیمی، محمد عظیم. افغانستان ونقاط شگفت انگیزآن. کابل: المهدی، 1390.
9- لومسدن، لس. بازاریابی گردشگری. ترجمه محمدابراهیم گوهریان، تهران: دفترپژوهشهای فرهنگی،1480.
10 - میسون، پیتر. گردشگری اثرات، برنامه ریزی ومدیریت. ترجمه ترجمه روزبه میرزاری، تهران: درمه،1390.
تبادل اطلاعات که با مسئولین ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت بامیان داشتیم
خلاصه معرفی 8 ساحه که در سال 2003 درج میراث های فرهنگی جهانی شد.
1- شهرضحاک: با مساحت 13 هکتار زمین و با پرودکشن 19 هکتار زمین را در بر میگیرد.
2- قلعه کافری الف و ب: قعله کافر الف با مساحت 13 هکتار زمین، و کاربرد این مناره ها: الف: دیدبانی و محافظت، ب: از این مناره ها برای ارتباط بین شهر ضحاک و شهر غلغله استفاده میشده.
3- دره ککرک: با مساحت 35 هکتار زمین است که در مجموع با رواق های موجود 10 کیلومتر را در بر میگیرد.
4- شهر غلغله: ارتفاع این شهر130 متر و مساحت 13هکتار زمین با پرودکشن زون آن. بزرگترین برج شهر غلغله 20 متر ارتفاع دارد. سبک معماری این شهر به دوره قبل از اسلام و بعد از اسلام بر میگردد. مغاره های کشف شده در قسمت غربی شهر ضحاک که در این اواخر کشف شده کاربرد این مغاره ها:الف- ذخیره گاه آب بوده، ب: ذخیره گاه مواد غذایی بوده البته احتمالات است. مغاره های که در قسمت پایین این شهر وجود دارد بر میگردد به قرن6 که همزمان با مغاره های بودا ساخته شده است.
5- مغاره های دره فولادی: مغاره های دره فولادی مربوط میشود با آخرین دوره بودوباش بودائیان در ولایت بامیان. مساحت دره فولادی که ثبت میراث های فرهنگی گردیده 40 هکتار زمین است با پرودکشن زون و کورزون.
6- مجسمه بزرگ و مجسمه کوچک: ساحه میراث فرهنگی از پیتاب لغمان شروع تا سرخدر را در برمیگیرد. که در مجموع 226 هکتار زمین را در بر میگیرد با پرودکشن زون و کورزون.
“کارکردهای ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت بامیان”
1- بازسازی ومرمت کاری قسمت غربی شهر غلغله.
2- تهیه انگر(ذخیره گاه) برای حفظ و نگهداری گل های پیکره های بودا.
3- بازسازی راه رو های شهر ضحاک.
4- ایجاد قطعه 012 پولیس بخاطر حفاظت از ساحه بودا و غلغله. در آینده این قطعه شاید در در ساحه چهل برج و شهر ضحاک خواهد ایجاد گردید.
“مهمترین نگرانی های ریاست اطلاعات وفرهنگ ولایت بامیان”
1- ساخت و ساز بی رویه در قسمت ساحه بودا؛ که قسمت های زرگران را در بر میگیرد.
2- عوامل غیر مترقبه: باران و بارش، زلزله های که در این اواخر صورت گرفت، درز های قسمت بودا را وسیع تر نموده.
3- پایمال شدن ساحات میراث های فرهنگی توسط مردم محل بوسیله حیوانات ، نمونه اش چهل برج را گفتند که راه رو برای عبور و مرور حیوانات شده است.
4- شهرک سازی های خود سرانه در قسمت ساحه های میراث های فرهنگی.