گردشگری در ولایت بامیان
در این وبلاگ، در رابطه با گردشگری و جاذبه‌های ولایت بامیان و همچنان معلومات مرتبط با گردشگری که برای دانشجویان مفید باشد درج خواهد شد.
گردشگری در ولایت بامیان
در این وبلاگ، در رابطه با گردشگری و جاذبه‌های ولایت بامیان و همچنان معلومات مرتبط با گردشگری که برای دانشجویان مفید باشد درج خواهد شد.درباره من
متولد شهر زخمخورده از چنگیز، ضحاک، افراط گرایان اسلامی و... که هر کدام به نوبت شان هویت انبوه از مردم را به یغما بردند که بارزترین توحش آن به سکوت فراخواندن تندیسهای بامیان بود. متولد بامیانِ هستم که در بخشهای امنیت، مدنیت، قانونمداری، مهماننوازی و گردشگری سرآمد کشور است.
مدرک کارشناسی خود را از دانشگاه بامیان در بخش توریسم گرفته ام.
ادامه...
پایان نامه ایکو توریسم در دره آجر ولایت بامیان
مقدمه
دره آجر از نظر و جود جاذبه های اکوتوریستی و تنوع اقلمی نیز جایگاه خوبی در افغانستان و بامیان داشته اما تعداد توریستان که از این ساحه دیدن می کند بسیار اندک است. از مهم ترین عوامل این امر شناخت ناکافی برخی مسؤلان از اکوتوریزم و نداشتن افراد متخصص عدم انتشار نشریات در این حوزه، عدم ساخت برنامه های تلویزونی و نا امن بودن کشورمی باشد.
و جود اقالیم مختلف ده ها نوع گیاه، انواع حیوانات وحشی، ماهی ها، انواع جنگلات وگونه های مختلف پرنده ها در ساحه حفاظت شده آجر موجود بوده که در اکثرجاهای دنیا نادر است. امتیازات که دره آجر دارد می توان توریستان زیادی را جذب نماید، نمونه ذکرکردیم که متوسط سفر50 درصد اکوتوریست های جهان بین 8-14 روز است و براساس آمارها هر اکوتوریست به طور متوسط بین 1000 تا 1500 دالر درآمد ارزی به ارمغان می آورد.
آنچه قابل اهمیت است این است که چرخش پول در بسیار از مراکز اقامتی حتی در دور افتاده ترین نقاط کشور به حرکت در می آید بلکه ضمن رونق تورهای طببعت گردی و نیاز اکوتوریستها به امکانات متعدد برای عده کثیری نیز اشتغال ایجاد خواهد شد. اکوتوریزم موجب فقر زدایی ارتقاع سطح زندگی مردم وکاهش مهاجرت های روستایی به شهرها و دیگرکشورها می شود. بدین لحاظ اکوسیستم دره آجر بستر مناسبی برای سود آوری در بخش اکوتوریزم است. هر چند بعضی از گونه های نادر جانوری آجر یا بکلی منقرض گشته یا در معرض انقراض هستند. لیکن هنوز هم گونه های متنوع جانوری و گیاهی در آجر موجوداست، در صورت مدیریت صحیح می تواند جواب گویی گردش گران باشد. اولین گام برای در حرکت در آوردن چرخ اقتصادی اکوتوریزم شناسایی و معرفی قابلییت ها و توانمندی های بالقوه موجود است که با شناخت و برنامه ریزیهای همه جانبه می توان زمینه های بهره برداری اقتصادی را مهیا نمود. ساحه حفاظت شده در آجر به دلیل تنوع اقلیمی و زیستی، از توانهای طبیعی و اکوتوریستی بالایی بر برخورد دار است.
فصل اول
کلیات تحقیق
بیان مسئله
ثروت های طبیعی و جاذبه های اکوتوریستی یکی از شاخصه های مهم توسعه ی اقتصادی و اشتغال زایی درجهان می باشد، که خوش بختا نه دره آجر با قابلیت بالای طبیعی و تنوع جاذبه ها از حیوانات و جنگلات گرفته تا پرنده های گوناگون را در کوهای بلند قامت و مناظر زیبای منحصر به فردش جا داده است. اگرجاذبه های این ساحه آنطور که در دوره ظاهرشاه پادشاه افغانستان بازسازی و مدیریت شود بدون تردید اقتصاد کهمرد و ولایت بامیان را متحول و بالا خواهد برد، برای صد ها افراد زمینه شغل را فراهم خواهد کرد، و از کاهش مهاجرت های روستایی جلوگیری به عمل خواهد آمد.
ضرورت تحقیق
جاذبه های گردشگری یکی از عوامل مهم در جذب توریستان داخلی و بین المللی شمرده می شود. که با معرفی نمودن ساحات توریستی می توان در آمد سرانه کشور را بالا برده از فقر اقتصادی که عوامل تمام بد بختی ها شمرده می شود از بین برد و مردم را نوید بر یک زنده گی مرفع و آرامی داد، بعضی از نقاط اکوتوریستی دره آجر تخریب شده که با معرفی آن به ارگانهای ذیربط سبب بازسازی و توجه دوباره آنها شده که با این معرفی و راه حل های واقعی می توان به نتیجه خوبی دست یافت و مهاجرت هایی روستایی را کاهش داد و مردم ساحات را به آینده شان امید وار ساخت.
اهمیت تحقیق
تحقیق در مورد دره آجر یکی از نقاط مهم اکوتوریستی پیدا کردن جاذبه ها و نقاط دیدنی این دره و ارائه راه حل ها برای این نقاط در اولویت های اساسی جذب توریست در جامعه ما (افغانستان ) می باشد. این تحقیق از آنجا قابل اهمیت است که می تواند در شناسایی و معرفی ساحات دیدنی و اکوتوریستی دره آجر کمک نموده و از این راستا سبب جذب گردشگران داخلی و خارجی می شود. و سبب بالا رفتن در آمد سرانه کهمرد و بامیان خواهد شد.
هر تحقیق که بتواند در جهت بلند بردن سطح آگاهی مردم کمک کند و مردم را از بحرانهای اقتصادی نجات دهد از اهمیت و جایگاه بسیار مهم و ویژه برخورد دار می باشد.
اهداف تحقیق
در انجام هر تحقیقی علمی اهداف مشخص و اساسی باید وجود داشته باشد و در این تحقیق عمده ترین هدف شناسایی جاذبه های طبیعی و اکوتوریستی دره آجر و معرفی آن درسطح کشور و منطقه می باشد که از این طریق شناسایی عوامل تخریب جاذبه ها و راه حل های عملی برای بیرون رفت از این مشکل که بصورت خلاصه می توان موارد ذیل را به عنوان اهداف عمده تحقیق حاضر نام برد.
· شناسایی و معرفی جاذبه های اکوتوریستی دره آجر.
· معرفی و شناسایی کوها، دره ها، جنگلات، حیوانات وحشی و پرنده گان دره آجر.
· مهم و با ارزش جلوه دادن جاذبه های طبیعی برای مردم محل.
· ارایه راه حل هایی عملی و قابل تطبیق برای بهبودی ساحه آجر.
· درکل مهترین هدف تحقیق شناسایی و معرفی جاذبه ها و راه حل های در دره آجر بوده که تا بتوانیم از این طریق اقتصاد مردم محل و بامیان را بالا ببریم.
سوال اصلی تحقیق
آیا دره آجر می تواند یکی از جاذبه های مهم اکوتوریستی باشد ؟
در درون پرسش اصلی تحقیق پرسش های دیگری نیز خلق می گردد که در بخش پرسش های فرعی تحقیق به آن پرداخته خواهد شد.
سوالات فرعی تحقیق
در درون سوالات اصلی تحقیق، سوالات فرعی زیادی موجود است که برای پاسخ به آن سوالات در این تحقیق تلاش خواهد شد که تعداد از این سوالات به صورت ذیل مطرح می گردد.
· آیا دره آجر یک ساحه اکوتوریستی است ؟
· آیا دره آجر یک ساحه حفاظت شده است ؟
· آیا فعلا حیوانات وحشی دره آجر موجود است ؟
· آیا دره آجر مثل قدیم شکارگاه سلطنتی است ؟
· آیا دره آجر فعلا مراجعه کننده دارد ؟
· آیا دره آجر از لحاظ تنوع حیات منحصر به فرد می باشد؟
فرضیه اصلی تحقیق
ممکن است دره آجر یکی از مهم ترین ساحات توریستی باشد.
فرضیه های فرعی تحقیق
پیش فرض ها می تواند به عنوان پشتوانه نظری در تحقیقات شخص محقق را در روند تحقیق کمک کند. که در این راستا یک سلسله فرضیه های ذهنی مرا در قبال عنوان تحقیق حاضر تشکیل می داد که می توان فرضیه های اصلی را قرار ذیل برشمرد.
1- امکان دارد جغرافیای نامشخص کشور سبب از بین رفتن ساحات توریستی گردد.
2- امکان دارد آگاهی نداشتن مردم از سرمایه طبیعی سبب تخریب و از بین رفتن ساحات اکوتوریستی دره آجر شده باشد.
3- امکان دارد کم توجهی دولت سبب از بین رفتن ساحات دیدنی آجر شده باشد.
4- امکان دارد دره آجر جاذبه های مهم منحصر به فرد را داشته باشد.
5- امکان دارد شکار نمودن حیوانات سبب نا بودی آنها و کم توجهی جها نگردان شود.
6- امکان دارد مسایل امنیتی سبب کم توجهی دولت شده باشد.
روش تحقیق
این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی و تحلیلی از لحاظ نحوه گرد آوری اطلاعات از نوع کتاب خانه ای، مشاهده و مصاحبه در مورد جاذبه هایی دره آجر جستجو شده و متعاقب آن از تحلیل منطقی داده های کتاب خانه ای استفاده شده است .
مشکلات و محدودیت های تحقیق
تحقیق درباره جاذبه های دره آجر بسیارکم و اندک انجام یافته و آن هم به شکل گسترده نبوده که بتوان در روشنایی آن جاذبه ها را به بحث و برسی گرفت، مشکلات در این تحقیق که پیشروی من بود موارد ذیل را می توان ذکر نمود:
1- نبود وقت کافی برای انجام تحقیق.
2- صبع العبور بودن راه های ترانسپورتی.
3- آگاهی نداشتن مردم از جاذبه های اکوتوریستی و مفاد اقتصادی آن.
4- نداشتن بودجه لازم برای تحقیق.
تعریف توریزم وتوریست
تعریف خاصی برای توریزم وجود ندارد. جهانگردی را می توان به حسب جغرافیا، جامعه شناسی روانشناسی و یا اقتصاد بسته بر مبنای مطالعه تعریف کرد. برای نمونه می توان توریزم را یک صنعت یا مجموعه از بخشهای صنعتی مانند هتل ها، رستورانت ها و دیگر بخشهای خدماتی حمل و نقل تعریف کرد که باهم گروهی تشکیل داده تا با مشارکت و همسویی یکدیگر خدمات را به جهان گردان ارائه کنند.
لغت گردش گری یا "tourism" از کلمه tour به معنی گشت زدند، رفت و برگشت بین مبدا و مقصد است و از یونانی به اسپانیایی و فرانسه، در نهایت به زبان انگلیسی راه یافته است. این اصطلاح به عنوان یک حرفه رسمی و برایی نخستین بار درسال 1937توسط جامعه ملل مورد استفاده قرارگرفت و از آن به عنوان یک"صنعت "یاد شده و نام "توماس ماک" گردشگری انگلیسی را به عنوان پدر گردشگری جهان نام نهادند .
"کلتمن"مفهوم گردشگری یا توریزم را این گونه بیان می کنند :
"مسافرتی است کوتاه مدت از نقطه یی شروع و در نهایت به همانجا ختم می شود و در طول تاریخ مسافرت به اساس یک برنامه و سفر خاص مکان هایی متعدد دیده می شود و مبالغ زیادی ارز عاید کشور میزبان می گردد".
تعریف که توسط سازمان جهانی توریزم (wto) درسال 1993 ارائه شده عبارت است از: "توریزم هرگونه شکل از سفر را که شامل اقامت حد اقل یک شب و کمتر از یک سال و دور از خانه باشد را در برمی گیرد".
"گردشگری عبارت است از اقامت خارج از منزل برای مدت یک شب یا بیشتر با هدف گذراندن تعطیلات، باز دید دوستان و اقوام، شرکت در همایش هایی تجاری یا هر هدف دیگری به جز امور از قبیل تحصیل شبانه روزی یا استخدام نیمه دائیم ".
باید گفت اصطلاح توریست یا همان جهان گرد از قر ن 19 معمول شد، آن زمان که اشراف زاده گان فرانسه می بایست برای تکمیل تعطیلات و کسب تجربه هایی لازم زندگی، اقدام به مسافرت می کردند. این جوانان در آن زمان "توریست " نامیده می شدند و بعد ها در فرانسه این اصطلاح در مورد کسانی به کار می رفت که برای سرگرمی و وقت گذرانی و گردش به فرانسه سفر می کردند. بعداٌ با تعمیم بیشتر به کسانی اطلاق شد که اصولآ به این منظور به سفر می رفتند. کم کم کلمه توریست به بعضی زبان هایی دیگر نیز وارد گردید و از آن واژه یی توریزم به وجود آمد. ازهمان زمان توریزم به بعضی از مسافرت ها گفته می شد که هدف آن استراحت و گردش و آشنایی مردم بوده و نه کسب در آمد و اشتغال .
امروزه صنعت جهان گردی مجموعه از فعالیت ها، خدمات و صنایع مختلف است که به یک تجربه سفر می انجامد. این صنعت شامل حمل و نقل، اقامت، تغذیه، خرید، تفریح، سرگرمی و دیگر خدمات مهمان نوازی است که در اختیار فرد یا گروهایی قرار می گیرد که از موطن خود به قصد سفر خارج می شوند. بر این اساس از توریست تعاریف مختلف شده است .
درسال 1925م، کمیته یی مخصوص احصائیه گیری مجمعه ملل، افراد زیر را جهان گرد شناخت.
1- کسانیکه برای تفریح و دلایل شخصی یا مقاصد پزشکی و درمانی سفر می کنند.
2- کسانیکه برای شرکت در کنفرا نس ها، نمایشگاه ها، مراسم مذهبی، مسابقات و رزشی و از این قبیل به کشورهایی دیگر می روند.
3- کسانیکه به منظور بازار یابی و امور بازرگانی مسافرت می کنند.
4- افراد که با کشتی مسافرت می کنند و در بندر در مسیر راه تا 24 ساعت اقامت می نمایند.
در سال 1936م، درکتاب"صنعت جهان گردی" جهانگرد به عنوان فردی که با هدف کاری غیر از آنچه در موطن خود دارد به کشور دیگر وارد شده و در آنجا بخش از در آمد خویش را هزینه می کند، تعریف شده است.
درسال 1937م، در کمیته ویژه ای در روم که جهت بررسی پاره از مسایل صنعت توریزم تشکیل گردید، مفهوم توریست به شرح ذیل تعریف گردیده است.
1- افراد که جهت خوش گذرانی، دلایل شخصی یا مسایل بهداشتی به مسافرت می روند.
2- افراد که برای شرکت در کنفرانس ها مسافرت می کنند.
3- افراد که جهت کارهای بازرگانی مسافرت می نمایند.
4- افراد که به یک گردش دریایی می روند.
در زیر به تعریف که درسال 1963م، از طرف سازمان ملل و بر اساس کنفرانس بین المللی ترانسپورت و جهان گردی آن سازمان به شهر روم به تصویب رسیده می پردازیم :"توریست یا باز دید کننده موقت کسی است که به منظور تفریح، اسراحت، گذراندن تعطیلات، باز دید از نقاط دیدنی، انجام اموری پزشکی درمانی، معالجه، تجارت، ورزشی، زیارت، دیدار از خانواده، مأموریت، شرکت در کنفرانس ها، به کشوری غیر از کشور خود سفر می کند، مشروط بر اینکه مدت اقامت و حد اقل 24 ساعت کمتر و از سه ماه بیشتر نبوده و کسب شغل و پیشه هم مد نظر نباشد".
این تعریف از دو نظر بسیار مهم است، یکی اینکه نظریه کسانی را که به مسأله جهانگردی به عنوان یک ضرورت و پدیده اجتماعی می نگرند، تأمین می نمایند و دوم این نظرات اقتصاد دانان را بر آورده می سازد.
داکتر پ. برنکر عضو انیستیوت بررسی جهانگردی وین در تعریف توریست می نویسد:"هنگام که تعداد از افراد یک کشور به طور موقت محل اقامت خویش را ترک نموده، به منظورگذران ایام تعطیل بازدید از آثارتاریخی، شرکت در مسابقات و کنفرانس ها، دیدن اقوام و خویشان، از نقطه ی به نقطه ی دیگر بروند، جهانگردی آغازمی گردد".
گیلوی کارشناس بر جسته اقتصاد اروپا، عقیده دارد:" افراد که کشوری خود را به مدت کمتر از یک سال ترک و در کشوری مورد بازدید اقامت نموده و هیچ در آمدی نداشته باشند گردشگر شناخته می شوند". بنا به تعریف لومسدن، گردشگر مسافر است که برای مدت بیش از یک شب و کم تر از یک سال به منظور تفریح، تجارت دیدار اقوام و آشنایی و مقاصد دیگر در مکان دور از محیط معمولی خود اقامت می کند. در پایان باید اشاره کرد که جها نگردی یا توریزم به سه شکل صورت می گیرد.
1- گردشگری داخلی (Domestic tourism): ساکنان یک کشور که فقط داخل آن کشور مسافرت می کنند.
2- گردشگری خارجی (Outbound tourism): افراد ساکن یک کشور که به خارج از آن کشور مسافرت می کنند.
3-گردش گری خارجی ها (Inbound tourism): افراد که ساکن یک کشور نیستند و به آن کشور مسافرت می کنند. (عظیمی، 1391، ص21)
فصل دوم
تاریخچه آجر
تاریخچه و وضعیت قبلی دره آجر
با در نظر داشت تاریخچه این دره در سال های 1900 امیر حبیب الله خان که خود یک شکارچی ماهر و حرفوی بود یک مورچل یا لوژ شکار را در ساحه جوزری نزدیک ساحه سرخاب بنا نهاد و راه رو خود را نیز به خاطر عبور و مرور ساخت، لوژیا مورچل مذکور تخریب شده است اما راه رو تا حالا هم به حالت خود باقی مانده است.
بعد این ساحه اکوتوریستی و طبیعی توسط یکی از و کلای وقت به ظاهر شاه پاد شاه افغانستان معرفی شد و موصوف شاه را در همان منطقه اکوتوریستی دعوت نمود، ظاهرشاه با دیدن منظره زیبا و اکوتوریزمی آن ساحه ظاهر شاه این منطقه را ساحه حفاظت شده و شکار کاه خاندان سلطنتی اعلان نمود که این توجه مقامات بلند پایه خود نشان دهنده جایکاه بلند اکوتوریستی دره آجر را می رساند. و این ساحه طبیعی حدود 166 هکتار زمین که اطراف این ساحه قرار دارد ملکیت شخصی مردم محل بوده که ظاهرشاه به قیمت بلند خریداری و به این ساحه ملحق ساخت.
و پلان بود که مساحت بیشتری زمین را در قسمت های غربی و جنوبی این دره (ساحات قلاتو) که یک ساحه بسیار جذاب و اکوتوریستی است خریداری نماید اما این پلان شان از طریق زمین داران منطقه رد گردید. در همان زمان یک تعمیر چهار اطاقه در دهنه دره غوغا سار اعمار گردید که صرف اعضای خاندان سلطنتی از آن استفاده می توانیست که بخاطر تنویر آن یک دستکاه تولید برق آبی نیز تعبیه شده بود. البته باید متذکرشویم که شاه وقت قصد این را نداشت که این ساحه اکوتوریستی و تفریحی را مختص به خود و خانواده اش باشد و دلیل آن امکانات شاه نسبت به دیگر مردم و همچنان روحیه تحفظ و حفاظت از محیط زیست و منابع طییعی و دست نخورده اکوتوریستی بوده است که از این طریق می خواست فرهنگ سیر و سفر را ایجاد نموده و در ضمن آن ساحات طبیعی و دست نخورده را مهم جلوه بدهد تا مردم برای حفظ و نگهداری آن کشش نموده و از مفاد های مختلف اقتصادی و فرهنگی آن بهره مند شوند. که تازمان پادشاهان چون ظاهر شاه، حبیب الله خان و محمد داود خان ساحات طبیعی و اکوتوریستی دره آجر به شکل بسیار خوب حفظ و نگهداری می شد و برای مردم نیز انگیزه حفظ محیط شان ایجاد شده بود و در آن وقت اعمال که سبب تخریب محیط طبیعی و اکوتوریستی می شد صورت نمی گرفت و اگر هم صورت می گرفت قابل ذکر نیست.
بر علاوه قریه که در داخل دره موجود است، چهار قریه دیگر نیز در ساحه حفاظت شده قرار دارد. اکثر مردم این محلات زراعت پیشه بوده که متکی به زمین و مالداری می باشد تعداد خانوار که در داخل و بیرون این دره زنده گی می کند به تعداد 400 چهار صد فامل یا 3200 سه هزار دو صد نفر می رسد در سال های اخیر تعداد باشنده گان دره نسبت عودت دو باره به و طن بیشتر گردیده است که باعث فشار بیشتر در منابع طبیعی و ساحات اکوتوریستی، از بین رفتن و فراری شدن حیوانات وحشی موجوده و شکل فزیکی دره وارد می سازد، یگانه علت تخریب این دره هما نا موجودیت فامیل ها، و ضع اقتصادی و آگاهی نداشتن از مزایای ساحات طبیعی و اکوتوریستی است در حالیکه موجودیت مردم بومی در ساحات حفاظت شده یکی از رکن های اساسی همچو ساحات می باشد که این مشکل را زمان می تواند حل کند که منابع محلی و دسترسی به مارکیت احیا گردد. به تعقیب اعلان دره منحیث ساحه حفاظت شده درسال 1973 مطابق 1352 تدابیر خاص امنیتی بخاطر حفاظت آن در نظر گرفته شد و گارد مخصوص حفاظتی در آن جا مستقر گردید قبلا نیز یکتعداد توریستهای داخلی و خارجی از ساحه دیدن به عمل می آورند اما بعد این ساحه تحت نظر یگانه ارگان توریستی دولت بنام افغان تور در آمد و تدابیر مشخص توریستی در نظر گرفته شد و سالانه بیشتر از 500 توریست از ساحه دیدن بعمل می آورد. با ایجاد افغان تور پرگرامهای توریستی رونق گرفت و سهولتهای بیشتر مهیا گردید که از جمله می توان شکار مسابقاتی را در این دره خاطر نشان ساخت، در آن زمان در مقابل شکار یک راس آهوی ایبکس مشخص شده 1500 دالر امریکایی پرداخت میشد. در سالهای قبل سالانه صد ها توریست از این دره دیدن می نمودند، عواید خوبی از این مدرک به حساب دولت، مردم و افغان تور مصادره میشد، در آن سالها یک توریست بخاطر ماهیگیری 10 دالر امریکایی یخاطر شاخ آهو 200 دالر کمپ و خیمه 10 دالر و کرایه اطاق 20 دالر می پرداخت، توریست ها رول کلیدی را در اقتصاد منطقه بازی می کردند.
البته شکار مسابقاتی توریست که جواز نامه مخصوص اخذ می دارد و صرف یک فیر حق دارد که باید حیوان مورد نظر را شکار کند. مشخصات آن طوریست که حیوان مذکور بار دار، چوچه دار نباشد در صورت تیر به هدف اصابت نماید و حیوان مذکور کشته شود آنکاه شکارچی مذکور مکلف به پرداخت مبلغ مذکور میشد. این توریست ها با مالیات و تکس معین که میپرداخت از سهولت های تراسپورتی غذا، رهنما و غیره مستفید میشدند، البته در ساحه متذکره تدابیر خوب دیگر نیز روی دست گرفته شده بود که از جمله احداث خیمه های توریستی با استندرد بین المللی، مارکیت صنایع دستی، رستورا نت ها و غیره را می توان ذکر کرد، توریست ها مکلف به پرداخت مصارف و خدمات که مستفید می شدند بودند. قرار که ذکر شد برای تحفظ ساحه حفاظت شده گارد جمهوری توظیف بود که مسؤولیت شان جلوگیری از مداخلات شکار اشخاص غیر مسؤول، چراه حیوانات و قطع درختان و فروش نباتی آن بود.
در زمان زمامداری محمد داود خان 1335 زمینهای که شاه سابق به پول شخصی خود خریداری نموده بود ( 116 هکتار ) رسما به دوره آجر تعلق گرفت، بد بختانه با از بین رفتن حکومت سابق و قرار گرفتن کشور در جنگهای طولانی مدت این دره مثل ساحات که از نکاه محیط زیست و اکولوژی اهمیت داشتند به باد فراموشی گذاشته شد و اداره و تنظیم آن به مشکلات و بلاخره به انحطاط مواجه شد. به اساس مشاهدات تیم تحفظ محیط زیست افغانستان (SEF) درسالهای 1378-1379 و 1381 صورت گرفت، دره آجر خصوصا قسمتهای پایین آن از فرش نباتی گرفته تا درختان و حیوانات وحشی که موجود بود به انقراظ مواجه شده و در آینده نزدیک این دره به ساحه رهایشی عودت کننده گان مبدل خواهد شد. (سیداحمد،1387)
فصل سوم
اکوتوریزم
پیشینه اکوتوریزم:
پیرامون واژه اکوتوریزم یا طبیعت گردی و پیشینه کاربرد آن، اظهار نظرهای متفاوتی صورد گرفته است. برخی سابقه کاربرد چنین واژه را به اواخر دهه هشتاد از قرن بیستم برگردانده اند. سبالوس لاسکارین (ceballos Lascurain) نخستین کسی است که این واژه را در سال 1988 به کار برد بنا به تعریف او، طبیعت گردی، مسافرتی است که به منظور مطالعه، تحسین، ستایش وکسب لذت از سیمای طبیعی و مشاهده ای گیاهان و جانوران و آشنایی با ویژگی های فرهنگی جوامع محلی، و حال صورت می گیرد برخی سابقه طبیعت گردی را به زمان دور تر و به هتزر (Hetzer) نسبت می دهد که این واژه را در دهه شصت برای تشریح روابط متقابل گردشگری، محیط زیست و ویژگی های فرهنگی استفاده کرده است. به اعتقاد هتزر مفهوم طبیعت گردی در و اکنش به رویه های نا مناسب و منفی توسعه و نادیده گرفتن ملاحظات زیست محطی، شکل گرفته است و سابقه ای به اواخر دهه شصت، یعنی زمانیکه کارشناسان نسبت به برداشت بی رویه از منابع نگران بودند، باز می گردد. (عظمی، 1391،ص 43)
مفهوم، تعاریف، ونشستهای برگذار شده در زمینه اکوتوریزم
گردشگری مفهوم فراگیر و گسترده است که تاریخچه آن به 1811 میلادی یا پیش از آن بر می گردد و تعریف آن همچنان دست خوش تغیر و دیگرگونی است.
اکوتوریزم اختصاص واژه Ecological tourism است و پدیده نسبتا تازه در صنعت جهان گردی به شمار می رود که فقت بخش از کل این صنعت را تشکیل می دهد. «اکو» یک واژه یونانی است که به معنی زیست گاه یا محل زندگی یا محیط زیست و پسوند «لوژی» یعنی شناخت. بنا براین، واژه اکولوژی که شاخه از علم زیست شنا سی محسوب می شود به معنی علم شناسایی محیط زیست است .
واژه «اکوسیستم » یعنی یک زیستگاه و محیط طبیعی جان دار و پویا که موجودات زنده آن ار تباط تنگاتنگی با عوامل محیط طبیعی، یعنی علاقه مندان به طبیعت و بازدید کننده از پدیده ها و ویژه گی های طبیعی مناطق دارد.
بنا به عقیده لیندربرگ (1993) اکوتوریزم سفر است مسؤولانه به مناطق طبیعی که حافظ محیط زیست بوده و باعث کیفیت زندگی مردم محلی می شود و حد اقل آسیب را به طبیعت و فرهنگ منطقه وارد می کند.
بلامی (Blamay) معتقد است فعالیت هایکه دارای ملاک های اصلی زیر باشد در زمره فعالیت های اکوتوریستی قرار می گیرد:
· جاذبه ها باید به طوری برجسته طبیعت محور باشد.
· جاذبه ها برای بازدید کننده گان جنبه آموزشی و یاد گیری داشته باشد.
· مدیریت گردشگری باید در جهت رعایت اصول اکولوژیکی، اجتماعی، فرهنگی و پایداری اقتصادی حرکت نماید.
در واقع اکوتوریزم به حفاظت اکوسیستم کمک می کند و برای منابع طبیعی و ارزش های بومی جوامع محلی، احترام و ارزش قایل است. برای اکوتوریزم تعاریف متعددی ارایه شده است که در ذیل به مواردی اشاره می شود:
- اتحادیه بین المللی محافظت ازطبیعت (IUCN) اکوتوریزم را چنین تعریف کرده است. اکوتوریزم عبارتست از مسافرت مسؤولانه به نواحی نسبتا بکر طبیعی به منظور لذت بردن از طبیعت به نحوی که اثرات منفی کمی بر طبیعت دارد و زمینه مشارکت اقتصادی اجتماعی جمعیت بومی را فراهم می کند .
- تعریف جامعه بین المللی اکوتوریزم (IES) اکوتوریزم عبارت است از مسافرت مسؤولانه به نواحی طبیعی که محیط زیست را محافظت و رفاع مردم محلی را تامین می کند.
- سازمان جهانی گردشگری (WTO) گردشگری طبیعی را این گونه تعریف می کند. نوع از گردشگری که در آن مسافرت به منابع طبیعی – که به نسبت بدون آسیب مانده – با اهداف مطالعاتی و بهره مندی از منظر طبیعت و حیات وحش و با توجه به جنبه های فرهنگی هم در گذشته و حال صورت می گیرد.
بر این اساس اکوتوریست کسی است که برای بهره گیری از طبیعت و جالش های فیزیکی و فکری می پردازد. اکوتوریست علمی به تعامل با مردم بومی علاقه مند است و تسهیلات ساده و بی تکلیف ر ا بر تسهیلات لوکس و تجملی توریستی ترجیح می دهد. (عظیمی، 1393، ص45)
اکوتوریزم پایدار
رویکرد توسعه پایدار گردشگری هم سو با پذیرش جهان شمول پارادیم توسعه پایدار در مجامع علمی و تصمیم گیری، از دهه 1990 به بعد وارد گردشگری شد.
توسعه پایدار به معنای توسعه ای هماهنگ و هم سو با طبیعت است و توسعه ای است که نیازهای حال حاضر را برآورده نماید، بدون اینکه توانایی نسل آتی را برآوردن نیازهای خود به مخاطره اندازد. مسلماٌ توسعه ای پایدار بدون لحاظ نمودن اصول حفاظت از محیط زیست و بهره برداری پایدار از منابع طبیعی در برنامه ریزی های گلان امکان پذیر نخواهد بود. به بیان دیگر نگرش برنامه های توسعه نسبت به محیط زیست، روند پایداری توسعه در هرکشور مشخص نموده و لذا توجه منطقی، همه جانبه و فرا بخشی به امر توسعه ای پایدار ضرورت دارد. جی کویس، گارد نرو1987 توسعه پایدار را پاسخ گوی پنج ضرورت داستند:
· پیوند دادن حفاظت محیط با توسعه؛
· تأمین نیازهای اساسی انسانی؛
· دست یابی به برابری و عدالت اجتماعی؛
· تامین خود گردانی اجتماعی و تنوع فرهنگی؛
نگهداری و حفظ یک پارچه گی زیست محیطی؛ اکوتوریست ها پاسخ دهد و حفظ و بسط فرصت های اکوتوریستی برای آینده بپردازد و به جای صدمه زدن به اکولوژی در جهت پایداری آن تلاش ور زد اصولاً ارزش منابع موجود در طبیعت را از دو منظره می توان بررسی کرد.
· از منظر انسان به عنوان اشرف مخلوقات؛
· از منظر کلیه موجودات در جهان؛
اکوتوریزم پایدار توریزم است که از نظر اکولوژیکی پایدار باشد، یعنی به نیازهای فعلی
در دیگاه اول، منابع طبیعی زمانی ارزش دارند که بتوانند مورد استفاده بشر قرار گیرند. در این نگرش ارزش های اجتماعی بالاتر از ارزش های اکولوژیکی قرار می گیرند و بر بهره گیری از محیط، بیش از حفظ کیفیت آن توجه می شود.
در دیگاه دوم، کل موجودات، مدنظر قرار می گیرند و برحفظ نظم طبیعت تأکید می شود. برخی از اکولوژیست ها بر این باور اند که طبیعت نباید صرفاّ به عنوان ابزاری که نیازهای بشری را ارضاء می کند، نگاه کرد، بلکه باید طبیعت را به عنوان موجودیتی دانست که دارای ارزش ذاتی است. باید آن را به عنوان یک هدف و نه یک ابزار تلقی کرد. ارزش ابزاری در تقابل با دیدگاه کل گرا یا سیستمی قرار می گیرد و دید سیستمی با مفهوم اکولوژیکی طبیعت هم خوانی دارد. براساس همین دیگاه توجه به محیط زیست و حفظ کیفیت آن ضرورت می یابد.
وقتی اکوتوریست به عنوان یک عامل خارجی وارد طبیعی می شود، رابطه طبیعی بین پدیده ها تغیر می کند. به نظری زاهدی انسان نیز یکی از اجزای موجود در محیط زیست است و چنانجه به طوری سنجیده و حساب شده با سایر عوامل تشکیل دهنده محیط طبیعی به تعامل بپردازد، نقش مخرب نخواهد داشت. البته نوع و چگونگی تعامل، بسیار تعین کننده است.
اگر انسان از طبیعت، بیش از اندازه نستاند و فراتر از توان جذب و قدرت بازسازی طبیعت برآن تحمیل کند، مشکلی پیش نخواهد آمد. اگر انسان نقش تخریبی اش را به نقش سازنده، محافظتی و حمایتی تبدیل نماید، زمینه را برای تحقیق اهداف اکوتوریزم پایدار فراهم خواهد کرد.
بعضی قوانین اخلاقی صنعت اکوتوریسم قرار ذیل اند.
· برای حفظ و ارتقایی یک پارچگی طبیعی مکان های مورد بازدید تلاش کند.
· به حساسیت های فرهنگی احترام بگذارد.
· در تور، حد اقل میزان ذباله و ضایعات زیست محیطی را تولید کنند.
· محیط طبیعی مورد بازدید خود را تمیز از زمان آغاز، ترک کند.
· آرامش حیات وحش را برهم نزند.
· از محصولات که از حیوانات و گیاهان که در خطر انقراض تهیه می شوند خریداری نکنید.
· با خرید محصولات بومی به اقتصاد محل کمک کنید.
· باورها و اعتقادات سنتی و مردمی منطقه را بشناسید و به آنها به احترام نکنید.
· از مکانهای خصوصی و مردمان عشایر (بخصوص زن ها و کودکان) بدون اجازه عکاسی نکنید.
· به اماکن مقدس احترام بگزارید.
· هر قول را به عشایر و مردمان روستایی ندهید که نتوانید عمل کنید.
· سعی کنید در محیط های روستایی و عشایری پوشش کامل را رعایت کنید. (رضوانی، 1390، ص52)
جایگاه و اهمیت اکوتوریزم درصنعت جهان گردی
چنان چه در مباحث گذشته به آن اشاره شد صنعت جهانگردی یکی از مهم ترین فعالیت های اقتصادی در سطح جهان محسوب می شود 10 در صد تولیدات نا خالص جهانی و ده در صد اشتغال جهان را به خود اختصاص داده است. به همین دلیل رقابت تنگاتنگی بین قدرت های بززگ جهانگردی جهان برای بدست آوردن سهم بیشتری از این بازار و جود دارد . در این زمینه کشورهای که راهبردهای مشخص برای توسعه ای جهانگردی دارد، توانسته اند باکسب عنوان بهترین مقصد، سهم بیشتری از در آمدی جهانگردی را بدست آورند.
در آمد حاصل از طبیعت گردی یا اکوتوریزم 20 در صد از بازار مسافرت جهانرا به خود اختصاص داده است و در عرف اقتصادی ملل، در آمد حاصل از این نوع گردشگری به طور عمده برای حفاظت از محیط و امور تحقیقاتی هزینه می شود.
گردش گری طبیعت پدیده تازه است که فقت بخش از کل صنعت گردشگری را شامل می شوند که آثار منفی کم تری به محیط زیست و بافت فرهنگی وارد می نمایند و حتا با تاکید برحفظ محیط زیست منابع طبیعی بر ارزش های فرهنگی و بومی مناطق محلی ارزش می گذارد.
اکوتوریست ها معمولاٌ توریست های هستند که هنجارهای فرهنگی، اجتماعی و مذهبی کشور میزبان را رعایت می کنند. آنها معمولاٌ گرایش ها زیست محیطی بوده و می توانند نقش مؤثری در پالایش آلودگی ها، حفاظت محیط زیست و تبلغ و گسترش فرهنگ زیست محیطی در بین مردم داشته باشند.
به دلیل همین اکوتوریزم در ابعاد زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی سازمان ملل با هدف افزایش آگاهی های عمومی در باره قابلیت و ظرفیت اکوتوریزم به منظور ارتقای استندرد های زندگی جوامع محلی و تشویق به مطالعه و توجه بیشتر به محیط طبیعی، فرهنگی و بومی، سال 2002 را به سال اکوتوریزم اعلان نمودند. کمیسیون توسعه پایدار این سازمان (UNEP) سازمان جهانی توریزم را مؤظف به انجام فعالیت ها در این سال ساخت. هدف از انجام این فعالیت ها، مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینه ای طبیعت گردی، تشخیص و ترویج فرهنگ انواع طبیعت گردی (که درآن از اکوسیستم های در معرض خطر حفاظت می شود ) تقسیم فواید حاصل از این گونه فعالیت ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگ های بومی است. در این سال اولین نشست جهانی اکوتوریزم در کبک کانا دا دایر شد.
سازمان جهانی جهانگردی رشد سالانه صنعت جهانگردی را تا سال 2010 بین ¾ تا 6/7 در صد پیش بینی کرده است که اکوتوریزم با رشد سالنانه 30 تا 40 در صد بالا ترین رشد را در بخش های گردشگری داراست.
جامعه اکوتوریزم (Ecotourism society) یاTES پیش بینی کرده در پایان سال 2010م حدود 50 در صد توریست های جهان را طبیعت گردان یا اکوتوریستان به خود اختصاص می دهند.
برا ورد های TES نشان می دهد طبیعت گردان بسته به انگیزه خود دو گروه سنتی را شامل می شوند. گروهی از طبیعت گردان بدنبال ماجراجویی، دیدار از سرزمین های بکر و نیز توریزم و رزشی هستند که اغلب در مقطع سنی کم تراز 40 بوده و پیش بینی شماری از آنها در محدوده سنتی 19 تا 35 سال قرار دارد. اما گروهی که با هدف لذت بردن از طبیعت و دیدار از حیات وحش و...به اکوتوریزم می پردازند در محدوده سنتی 35 تا 54 قرار دارند (باید توجه داشت که این برسی، اکوتوریزم های بین المللی را در نظردارد. (عظیمی، 1391، ص 58 )
طبیعت گردان در مقیاس ملی و محلی به طوری کلی محدوده ای سنی وسیع تر را در بر می گیرند) اکوتوریست ها ترکیبی جنسی خاصی ندارند و اغلب نسبت جنسی آن ها 50 به 50 است. بررسی های TES همجنین بیانگر آن است که بیش از 80 در صد طبیعت گردان بین المللی دارای تحصیلات عالی هستند. این شمار برای طبیعت گردان علاقه مند به لمس طبیعت و نیز دیدار از جاذبه های آن (به طوری عمده افرادی که برای تغییر حال و هوای زندگی شخصی دست به طبیعتت گردی میزنند) نزدیک به صد در صد است.
اما طبیعت گردان ماجراجو با توجه به آنکه عموماّ جوان می باشند غالباّ دانشجو و یاهم محصلان لیسه ها هستند. براورد ها همجنین نشان می دهد که بیشترین گروهای طبیعت گردان (حدود شصت در صد) سفرهای گروهی را ترجیح می دهند پانزده در صد نیز علاقمند به سفرهای خانوادگی بوده و سیزده در صد نیز اغلب سفرهای خود را به تنهای انجام می دهند. متوسط زمان سفر حدود 50 در صد طبیعت گردان بین 8 تا 14 روز است که بسته به نوع سفر این رقم تغیر می کند. اغلب تورهای شکار در مقیاس بین المللی برای مدت بیش از 20 روز برنامه ریزی می شوند و نیز تورهای ماجراجویانه به 30 روز نزدیک می شوند، با این و جود سفرهایی که در مقیاس محلی صورت می گیرد، در مدت زمانی بسیار کوستاه تر انجام می شود. اما این نکته قابل توجه است. حتی سفرهای تفریحی نیز در مقیاس زمانی کوتاه تری نسبت به طبیعت گردی انجام می شوند که این نکته نقش بسیار مهمی در تحلیل بازار اکوتوریزم دارد.
اکوتوریزم در سطح ملی فرصت های شغلی جدید را ایجاد می کند که حل معضل بیکاری، کاهش نرخ مهاجرت روستایی به کلان شهرها و انتقال آرام نیروی بیکار پنهان بخش کشاورزی به سمت بخش های خدماتی کمک می نماید.
همچنین اکوتوریزم باعث توسعه ای صنایع سود آوری محلی، ارز آوری، تنوع بخشی به اقتصاد محلی ترزیق سرمایه به جوامع محلی و انتقال فرهنگ ها می شود.
طبق آماری جهانی جهان گردی به ازای ورود هرتوریست 2 تا 6 شغل بصورت مستقیم و با احتساب مشاغل ایجاد شده در مقابل هر اکوتوریست 5/1 برابر تعداد مشاغل ایجاد شده به ازای ورود و هر اکوتوریست میباشد. درکل ارتباط معنا داری بین اکوتوریزم با رونق اقتصادی جوامع محل و رفع محرومیت آنها وجود دارد.
امروزه توسعه اکوتوریزم با تاکید بر حضور مؤثر بر جوامع محلی یکی از مؤثر ترین راه های توسعه ای اقتصادی جوامع محلی، کاهش فقر و ارتقای سطح زندگی جوامع محلی است. این موضوع در عرصه بین المللی از اهمیت فوق العاده ای برخورد دار است.
به گونه ای که سازمان های بین المللی وابسته به سازمان ملل متحد نظیر برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) سازمان فرهنگی، علمی و آموزشی ملل متحد (UNESCO) سازمان تجارت جهانی (WTO) نهادهای مردمی و مؤسسات اعتباری بین المللی بخش عمده ای از بودجه های خود را به پروژه های مرتبط با توانمند سازی جوامع محلی اختصاص داده اند. (عظیمی، 1391)
نگاهی به ساختار جغرافیایی کهمرد
کهمرد شرقاّ به کوها و دره های تاله و برفک والایت بغلان غرباّ به والسوالی یکه و لنگ والایت بامیان شمالاّ به والسوالی روی دوآب والایت سمنگان و جنوباّ به والسوالی سیغان والایت بامیان اتصال دارد این والسوالی در قدیم جزلاینفک بامیان بود.
بعد ها الی اکنون بحیث یک والسوالی مستقل مر بوط والایت بامیان می باشد آب دریای آن از دره آجر قسمتهای غربی دره کهمرد می براید و در دوآب میخ زرین یعنی آخر قسمت شرقی این والسوالی به دریای بامیان یکجا می گردد. مسیر دره تاله و برفک را طی نموده و اخیرا به دریای اندراب یکجاشده و به دریای آمو میریزد .
این والسوالی به شکل دره پرخم و پیچ میان کوهای سر به فلک به طول زیاده از 100 کیلومتر به استقامت شرق و غرب به شمول دریاچه ها و مناطق حاشیوی به شکل دره های نسبتاّ وسیع افتیده و دارای ایلاقها و چمشه سارهای قابل دید و ملاحظه، تفریح و سیاحت و هم چنان برای تربیه حیوانات نیز مساعت می باشد. اکثرا مردم هم جوار در آوان بهار و تابستان راهی آن دیار می گردد که این فرهنگ قدیمی در قوت روابط اجتماعی رول بس عمده را ایفامی نماید.
به نوشته بصیراحمد دولت آبادی کهمرد درسال 1387 هجری ش دارای 3253 کیلومتر مربع مساحت بوده که درآن 97 قریه واقع شده و در حدود 37400 نفر نفوس دارد و به زبان دری صحبت می نماید 95 فیصد مردم آن تاجیک تبار بوده 5 فیصد آنرا برادران پشتون، هزاره و سادات تشکیل می دهند. اما قرار احسایه اخیر ملل متحد و به نوشته خبرگان محل کهمرد تقریباّ به تعداد 9000 فامیل واجد شرایط بالای سن 18 سال و به تعداد بلند تراز 63000 شصت وسه هزار نفوس در این والسوالی سکونت دارد.
از گذشته ها کهمرد برا ی بهبود امورات اجتماعی و مردمی به یازده جمع تقسیم و هر جمع متشکل از قرای همجوار تنظیم گردیده بود اما در عصر حاضر در این والسوالی 61 شورا ی محلی تشکل گردیده که همواره تصامیم مردمی نیز از طریق همین شورا ها به بحث گرفته می شود. (بابه جان سیغانی، 1387، ص 52)
دره آجر(پناه گاه حیات وحش) Ajer vally
این دره یکی از مناطق تاریخی و سرسبز کشور بوده و دارای اکوسیستم خاص می باشد. دره آجر در والسوالی کمهرد موقیعیت داشته و تقریبا 75 کیلومتر از شهر بامیان فاصله دارد، قسمتهای غربی آن ( ساحه تحفظ شده یا قابل تحفظ ) مربوط به والسوالی سیغان و یکه ولنگ قرارگرفته است، و قسمت های شرقی آن در والسوالی کهمرد قرار دارد، پودینه تو نقطه تقاطع هردو قسمت می باشد، رسیدن به ساحه از طریق دوآب میخ زرین (یعنی قریه که در حدود 290 نفر در آن زنده گی می کند و از ساحه تحفط شده در حدود 40 کیلومتر فاصله دارد، پولی که در والسوالی کهمرد موقعیت دارد قبلا توسط حکومت کنترول می شد که صرف آنانکه اجازه نامه دخول به ساحه را داشتند می توانست عبور کند.
در جریان جنگ مسیر اصلی این ساحه محدود شده و پول مذکورکه در بالای دریا قرار داشت به کلی تخریب شده است، در سالاهای اخیر نسبت پراکنده این ساحه توسط قومندانان مختلف محلی غصب شده و راه خامه آن که در جریان سال از آن عبور کرده می توانیست نسبت امنیت خراب مسدود شده است، با آنهم راه دیگر وجود دارد که صرف جیب های قوی می توان از آن عبور نماید، ساحه تحفظ شده یا ریزرفی با همان ظرفیت قبلی خود دارای سیستم مخابراتی و تلفن با دوآب، میخ زرین ارتباط داشت اما فعلاٌ این سیستم ها همه مفقود گردیده و دست درازی های نیز صورت گرفته است. (سیدمحمد ، 1387)
محیط زیست فزیکی دره آجر
این منطقه یک دره باریک بوده که از سنبق قلعه شرع شده و به دهقان قلعه ختم میشود، ساحه حفاظت شده آن از دهقان قلعه شروع شده و بطرف شمال غرب و جنوب بامیان ادامه دارد، دره های شناخته شده آن عبارت اند از دره لکلکه، دره چهلتن، دره جوزری، دره پودینه تو، دره غوغاسار و قلاتو می باشد. زیارت چهلتن سرحد را بین دو منبع آب که در دره چهلتن میریزد می سازد ساحه حفاظت شده آن در حدود Ha40000 بوده که مختص به ساحه تحفظ حیات وحش دریک ساحه کوهستانی بوده که بسیاری سالها از سیستم های خاص تحفظی برخورد دار بود و علت آنهم داشتن خصوصیات بارز و سشکارگاه سلطنتی بوده است، سطوح مرتفع اعظمی آن 800 متر بوده که به شکل تیغه ای و تپه ای از غرب به شرق طول کشیده و بعضی از قلعه های آن تا حدود 3800 متر رسیده که توسط کوهای پوشیده از بته ها تا حدود 3200 متر ارتفاع دارد. دره جوزری این ساحه را از شرق بغرب احاطه کرده است، قرن ها قبل دره آجر مسیر خود را از دره های نرم و پیچ خورده آهکی بطرف پایین تغیرداده و یک دره پیچ خورده و باریک را تشکیل داده است. ( سیدمحمد، 1387)
توریزم در دره آجر
در سالهای گذشته سالانه صد ها توریست از این دره دیدن می نمودند، عواید خوبی از این درک به حساب دولت و شرکتهای تمویل کننده مصادره میشد، در آن سالها توریستان از بخشهای مختلف (ماهیگیری، کرایه اطاق، کرایه خیمه وکشتن آهو) پول می پرداختن که این پول ها رول مهم و کلیدی را در اقتصاد محل بازی می کردند.
و مردم اطراف آن با آرامش خاطر به دولت همکاری نموده و از عواید که نصیب شان میشد بهره می گرفتن. اگر این دره دوباره احیا و تحفظ نگردد صرف نامی از آن باقی خواهد ماند. عوامل که باعث تخریب این ساحه گردیده است:
1- نادیده گرفتن قوانین ساحات حفاظت شده .
2- تبدیل ساحات حفاظت شده به زمین های زراعتی .
3- شکار به رحمانه حیوانات وحشی و پرنده گان.
4- قطع درختان در ساحه حفاظت شده و کوه ها و تپه های اطراف آن .
5- عدم آگاهی مردم از ارزش حفاظت از این ساحات .
6- عدم توجه حکومت به ساحات حفاظت شده.
7- ماهیگیری توسط موادهای منفجره و مرمی.
8- تبدیل ساحات علفی و سبز به ماشی جر.
9- نبود قانون مدوین درباره حفظ ساحات طبیعی.
کوه هایی آجریکی از نقاط مهم اکوتوریستی
پیکر سخت و بی جان صخره ها، خیزدایمی و فصلی رود خانه ها و ریزش آب شارها در پیچ و خم منحنی شکل، درختان که در شبهای تند و ملایم، شاخه به شاخه یگدیگر آرامیده اند. عطرگیاهان دارویی وگل های رنگارنگ وحشی در حفره های عمیق و طولانی این سرزمین کوهستانی منظره تکراریست و از همین روست که سرزمین دره ها نامیده می شده دره هایکه با زیبای خیال انکیز در پیچ و خم کوهای مرتفع و سخت امتداد یافته است.
عوامل تخریب چون کر ما زدگی، فرسایش یخ چالها، حرکت سنگها و...دره ها را پدید می آورند. شکل دره ها و تنگه ها به عوامل گوناگونی از قبیل شرایط اقلمی، جنس سنگها، وضعیت زمین شناسی، سرعت شیب و مقدار آب و...بستگی دارد.
دره ها و تنگه ها به دلیل جاذبه های طبیعی خیال انگیزی که دارند از عوامل جذب اکوتوریست محسوب می شوند که خوش بختانه در ساحه حفاظت شده دره آجر دره های زیادی با ویژگی های جغرافیایی و طبیعی بمانند وجود دارند، به گفته یکی از باشنده کان والسوالی کهمرد در این باره می گوید:
دره جوزری که از طرف شرق به غرب امتداد پیدا نموده و در آخر بشکل مار پیچ دو باره به نحویی به ساحه اصلی خود بر می گردد. این دره در مرحله آغاز ارتفاع آن کم بوده و در آخر زیاد می شود شاخه هایکه از طرف شمال شرق و شمال غرب آن جدا میشود قرار ذیل اند: دره لکلکه ، دره سیاه خوال دره ثمر، دره سنک کشک و دره پودینه توجدا شده است.
دره هایکه از طرف جنوب غرب آن مشتق شده است، دره دلده میروم، دره دیوخنه، دره دروازه و جهلتن می باشد. که دره ها مملو از جنگلات و بوته زارها بوده که زیبای این دره را چند برابر نموده و سبب جذب بیشتر اکوتوریستان و طبیعت گردان می شود که بد بختانه نا امنی ها و جنگها پی درپی سبب تخریب ساحات اکوتوریستی و کم توجهی دولت و مقامات ذیربط شده است بی نظمی و هرچ مرچ سبب عدم کنترول دولت از ساحات و مناطق تحت حفاظت شده است.
و مردم ساحات مر بوطه بدون کدام هراس و ترس از دولت و در نظر نگرفتن مناظر زیبای طبیعی و مفاد آن از چوبها بخاطرگرم نمودن منازل شان آنها را قطع نموده از زیبایی های اکوتوریستی این ساحه می کاهد و سبب کاهش توریستان در دره آجر شده و اگر این عمل ادامه پیدا کند و جلو این خود سریها گرفته نشود خطر نابودی جنگلات و ساحات سبز طبیعی و اکوتوریستی دره آجرحتمی پنداشته می شود.
جنگلات و بیشه های ساحه حفاظت شده دره آجر
به زودی هیچ منطقه ای در جهان خالی از جهان گرد نخواهد ماند حتی قطب شمال و جنوب و فضا امروز، سفر و صنعت توریزم تصویر روشن از دهکده جهانی است.
از سوی دیگر گرایش به طبیعت و مناطق سبز و دیدنی شدیدتر می شود و اکوتوریزم جای خود را باز و بازتر می کند و مسافرت به مناطق بکر و وحشی جهان داو طلبان بسیاری به خود اختصاص داده است. دره آجر که منطقه و سیعی پوشیده از درختان و درختچه های گوناگون و گونهای علفی است که همرای جانوران وحشی نوع اشتراک حیاتی، و گیاهی و جانوری را به و جود آورده است.
هوای جنگل مطبوع و معتدل است که سبب پاکی هوا می شود کربنیک هوارا می گیرد وآکسیژن و بخار را افزایش می دهد و از فرسایش خاک جلوگیری می کند که خوشبختانه دره آجر مملو از جنگلات و بوته زارها می باشد. به نظر یکی از باشندهای سیغان جنگل های این دره تقریبا واحدی را تشکیل می دهد که از ترکیب انواع درختان چون درخت ارچه، غوش، سیلبی، انگورگ، چکه، قره قد، لوله قوشا زرگ، کرکر، ایرغی و...به وجود آمده و به عنوان یک ساحه حفاظت مناسیب پنداشته می شود که از لحاظ اکوتوریستی یک منطقه بسیار زیبا و دیدنی را ایجاد نموده است.
هرگاه یک توریست به این ساحه جنگل زار رفته و جنگلات صنوبر مانند آنرا تماشا کند آمدن دوباره توریستان ضمانت می شود. و همچنان جنگلات از لحاظ درآمد برای دولت و تولید محصول پر ارزشی به نام چوب و همچنین در امراشتغال زایی به نحومطلوبی نقش ایفا می کند.
بدبختانه بخاطر کم توجهی دولت و ارگانهای ذیربط مردم محل ازجنگلات به شکل به رویه بخاطر سوخت و کرم نمودن منازل شان جنگلات را قطع نموده به خانهایشان می آورند که اگرجلو این خود سریها گرفته نشود به ساحات سبز و جنگلی آن آسیب جدی خواهد رسید بعضی افراد مورد را ذکر می کند که چوپانها و بچه های خورد بخاطر خوش گذرانی و کرم نمودن شان جنگلات را آتش زده که این عمل سبب آتش سوزی گسترده شده و جنگلات زییادی را از بین می برد و شخص سوزنده بدون کدام ترس از عمل ناهنجارش به آتش سوزی نگاه نموده و از آن لذت می برد.
حیوانات دره آجر
دره آجر به عنوان پناهگاه حیات وحش با مساحت بیست هزار جریب در والایت بامیان والسوالی کهمرد موقعیت داشته که قبلاٌ من حیث شکارگاه سلطنتی محسوب می شد از نظر تنوع حیوانات وحشی مخصوصاٌ آهوان، مقام اول را در افغانستان دارد که به گفته یکی از باشنده آجر حیوانات ذیل در این ساحه موجود است. غژگاو، پلنک خطدار، شغال، شغور، دلده خپک، موشهای وحشی، خرگوش های صحرایی تبرغان، روبا، گرگ، پیشگ، خرس؛ سیاگوشگ و آهوکه قرار ذیل معرفی می شود.
غژگاو: این حیوان که در گذشته از والایت بدخشان به دره آجر منتقل شده بود کاملاٌ نا بود شده است.
پلنگ خطدار: این حیوان گوشت خوار در دره های آجر بسیار به ندرت دیده شده است که رو به انقراص است.
شغال: این حیوان در ریگ زارها، تپه ها و در تابستان در کوه ها نیز یافت می شود.
شغور: اکثرا در نزدیک خانها و کوها دیده می شوند.
دلده خپک: این حیوان در کوهای آجر دیده شده و بخاطر پوست آن مردم این حیوان را شکار می کند که رو به انقراض می باشد.
موش های وحشی : این حیوان در زمین های پست و در ساحات کوهستانی دره آجر موجود است.
خرگوش صحرایی: این حیوان درساحه حفاظت شده آجر بسیار زیاد پیدا می شود ولی به اثرشکار نمودن مردم محل به نا بودی مواجه می باشد.
تبرغان : به دره های کوهستانی آجر دیده شده است.
روبا: این نوع حیوان بسیار زیاد در بیابان و نزدیک خانه ها آجر و دیگر ساحات کهمرد موجود است. که بخاطر پوست این حیوان آنرا شکار می کند که به خطر نا بودی مواجه است.
گرگ : در اکثر ساحات و بیابان های دره آجر موجود بوده .
پیشک:
خرس :
سیاکوشگ :
آهوی این منطقه بدوقسم است 1- آهوی مغلی: این نوع آهو مقاومت آن به تغیرات اقلیمی زیاد بوده تمام فصول سال در این ساحه حفاظت شده موجود است.
2- آهوی سرخ : نوع سرخ این آهو به تغیرات اقلیمی مقاومت زیاد نداشته بدین لحاظ مهاجر می شوند مهاجرت آنها در زمستان از ماه ثور و جدی به مناطق گرم سیر(مزارشریف، بغلان وسمنگان ) صورت می گیرد. و درماه حمل این آهو سرخ دو باره به ساحه حفاظت شده آجر بر می گردد به گفته یک تن از با شنده گان این ساحه تا دوره ظاهرشاه که ساحات تحت مراقبت جدی بوده و از تمام ساحات آجر بدورستی محافظت می شد آهوان این منطقه به 20000 بیست هزار می رسید و حال به اثر جنگهای پی در پی و نبود برنامه بخاطر حفاظت از ساحات اکوتوریستی آجر سبب این شده که آهوان این دره به 50 – 150 آهوکاهش یابد و مردمان این محل از این بی برنامه گی استفاده نموده حیوانات را شکار می نمایند اگر دولت ومسؤلین در باره توجه جدی نکند خطر نا بودی این حیوان حتمی است.
و هم چنین در باره پرنده های دره آجر می گوید: آجر باداشتن تنوع حیات انواع پرنده ها را به خود جاداده است این پرنده ها جون: باز باشه، لاشخور، شاهین، کبک دری، عقاب، قاز، بلبل، بودنه، قمری، هدهد، کبک زرین، کفتار، زاغ، شیشی کوجران، اله پر، سیابال، لکلک، مرغ آبی و...پرنده ها موجود است.
رود خانه و ماهیگیری درآجر
چشمه های خروشان و سر سبز، با زمزمه دل انگیز که درهم نوایی بانسیم، موسیقی زنده طببعت را درکوش گیاهان و درختان می نوازد. تقریبا هیچ جاذبه طببعی و تاریخی وجود ندادر که در حاشیه ای آن رود یاچشمه نباشد.
همواره ازدل جنگل ها و باغها و مناظر افسون گر طببعت، عبور دل فریب و منحنی شکل رود خانه ای مشاهده می شود. از این گذشته بزرگ ترین تمدن های جهان چون تمدن بین النهرین میان رودهای دجله و فرات، تمدن مصر میان رود نیل و تمدنهای افغانستان درکنار آمو دریا، هیرمند، کابل رود و هریرود شکل گرفته است.
بنابر این شناخت منابع در یک منطقه یعنی شناخت جاذبه ها و آشنایی با تاریخ و تمدن آن برای مثال ماهی گیری در جهان علاقه مندان فراوانی دارد. وشنا در فصول گرم تابستان ...پس در هرکجا آب می رود زندگی در جریان است. و یکی از نموهای آن چشمه جهلتن است که در قسمت غربی والسوالی کهمرد در دره آجر چشمه است با آب عظمی با صدای ملایم از درون یک صخره بیرون می زند، مقدار آب آن بین 10-14 آسیاب سنگ تخمین شده است. این چشمه که بنام "چشمه چهلتن"یاد می شود، آن قدر زیبا و دیدنی است که می توان آن را یکی از شگفت انگیز ترین شاه کارهای طببعت به شمار آورد.
محمد بن ایوب الحاسب از نویسنده گان قرن چهارم هجری در صفت آن می گوید:"دیگر به حد بامیان چشمه است بزرگ و آبی از وی می آید و آواز از آن بیرون آید، پنداری صدای رعد است و هرگز نبود که آن آب نجوشد و نحیب آن بانگ نکند."لازم به تذکر است که درسال 1956م در اثر زلزله و حشتناکی شگافهای متعددی در صخره ای که چشمه آن فورا می کرد به و جود آمد. از آن تاریخ به بعدآب این چشمه از چند نقطه خارج می شود و از فوران و غرش آن اثری باقی نمانده است.
در قسمت های مختلف این دره از جمله در قسمت اول آن به اثر حوادث طببعی مانع ایجاد شده که آب شکل کودال را به خود گرفته است که برای ماهیگیری و آب بازی بسیار مناسیب است و مردم کهمرد سالانه بخاطر آببازی و ماهیگیری به آنجا می روند بعضی افراد با برقی نمودن آب و مواد های منفجره ماهی گیری می نماید. اگرجلو این شیوه گرفته نشود ماهی های آجر نا بود خواهد شد.
ما نباید فراموش کنیم که مهم ترین ثروت ملی خویش یعنی آب شیرین را از دست می دهیم در صورت که با احداث سده و مانع تجمع این آب و با دایر نمودن امکانات توریستی و ورزیشهای آبی در کنار این رود خانه (جهلتن آجر) زمینه جذب گردش گران داخلی و خارجی را فراهم آوریم، علی رغم اینکه دره آجر با داشتن طبیعت باشکوه کوهستانی و دره های سر سبز و صدای زیبای افسون گرانه ی دیگر نیز وجود دارد اگر از این سرمایه های ملی به شکل احسن آن استفاده شود بدون شک تغیرات خوبی اقتصادی خواهی داشت. (حیدری، 1386، ص 27)
نتیجه گیری
جنانچه در بخش اول یافته های تحقیق اشاره شد امروزه یکی از مهم ترین شاخصه های جذب گردش گری، وجود منابع طبیعی هرکشور محسوب می گردد که موجب شده تا اصطلاح جدید (اکوتوریزم) مد نظر بسیاری از محققان و پژوهش گران صنعت گردش گری قرار گیرد.
علاقه مندی افراد و گره ها برای استفاده از مواهب زیبای طبیعی با توجه به زندگی های ماشینی و مدرنیته شهری امروزی باعث گردیده تاجهان گردان از هر نوع آن ، چه داخلی و چه خارجی نکاه ویژه ای برای استفاده از قضایایی داشته باشند که دارای این گونه منابع می باشد تا حتی الامکان بتواند خستگی های ناشی از فعالیت های هفتگی خویش را از تن بزدایند.
ثروت های طبیعی و جاذبه های اکوتوریستی یکی از شاخصه های مهم توسعه ای اقتصادی و اشتغال زایی درجهان می باشد. دره آجر با داشتن قابلیت بالا تنوع حیاتی و طبیعی جاذبه ها را در خود داشته از انواع حیوانات و جنگلات گرفته تا پرنده های گوناگون را در خود جا داده است.
در نتیجه گفته می توانیم که جاذبه های طبیعی رکن اساسی برای اشتغال زایی و بالا بردن در آمد سرانه کشور است که دره آجر قابلیت خوبی در عرصه اکوتوریستی و جاذبه های طبیعی دارد که در دوره های گذشته یعنی ظاهرشاه پادشاه افغانستان به حیث ساحه حفاظت شده و پارک شاهی محسوب می شود. و در این ساحه سهولت های زیادی برای جذب توریستان در نظر گرفته شده بود و در مقابل خدمات ارایه شده از توریستان پول زیادی نصیب دولت و شرکت های اجرا کننده تور(افغان تور) می شد. در حال حاظر این ساحه حافظت شده به حال خودش رها شده هیچ توجه از طرف مقامات دولتی و شرکت های خصوصی صورت نگرفته است.
ساحات که برای خدمات ساخته شده بود کاملاّ تخریب شده، حیوانات وحشی آن نیز به اثری جنگهای داخلی و کم توجهی دولت از ساحه فراری کشته یا رو به انقراص است، جنگلات ساحه حفاظت شده آجر نیز آسیب های شدیده که مردم به خاطر نداشتن آگاهی های درست از مفاد جاذبه های اکوتوریستی جنگلات را قطع نموده به خاطر کرم نمودن منازل شان استفاده می کنند اگر بخاطر شناسایی و سهولت های خدماتی پلان عملی در دست گرفته نشود ضرر آن جبران نا پذیر خواهد شد.
در جریان 20 سال گذشته هیچ تدابیر حفاظتی صورت نگرفته است فقت یک تحقیق که روی کاغذ مانده توسط اداره تحفظ محیط زیست افغانستان درسال 1999م با همکاری مالی سازمان جهانی حفاظت از طبیعت اولین پرگرام سروی و ارزیابی دوباره آجر و بند امیر را انجام داد که متأسفانه روی کاغذ مانده و هیچ توجه دیگر صورت نگرفته.
پیشنهادات
· انکشاف و تطبیق قوانین ساحات حفاظت شده برای تنظیم بهتر و همه جانبه .
· احیای مجدد ساحه و ایجاد تدابیر تحفظی.
· منع و جلوگیری از شکار و مداخلات انسانها در ساحات حفاظت شده .
· احیای مجدد جنگلات و تنظیم آبریزه ها در داخل و تپه های اطراف آن.
· روشن ساختن اذهان عامه در اطراف ساحات حفاظت شده .
· جلو سگیری از غصب و شخصی سازی زمین های مربوط به این ساحات و منع کلی چرش حیوانا توسط اهالی در ساحه .
· ایجاد سیستم تحفظی مردمی .
با در نظرداشت نکات بالا هر زمانیکه ساحات متذکره تنظیم گردید و شرایط خوب پناه گاه طبیعی در آن مهیاشد به یقین کامل که حیوانات وحشی ایکه در کوه های اطراف آن زندگی میکنند دوباره به ساحه مذکور آمده و تولید نسل مینماید.
س
منابع و مأخذ
1- رضوانی، دکتر محمد رضا. توسعه گردشگری روستایی. محل نشر: مطبعه اکبر، نوبت چاپ دوم: سال 1390
2- سیغانی، الحاج قاضی بابه جان. قلب خاموش افغانستان. محل نشر: کابل، سال چاپ(1387 )
3- عظیمی، محمد عظیم. اکوتوریزم در افغانستان. محل نشر: مطبعه کاروان، سال چاپ (1391)، انتشارات سراج وانتشارات صبح امید.
4- عظیمی، محمد عظیم. جغرافیایی والایت بامیان. محل نشر: مطبعه کاروان، سال چاپ (1391)، انتشارات سراج و انتشارات صبح امید